ULICA 3 MAJA w Ciechanowie, cz. 2
Artykuł uzupełniony w styczniu 2021 r.
Tuż za obiektem Banku Spółdzielczego ulica 3 Maja skręca na zachód, otaczając półkolem wzgórze farne, a wprost na południe odchodzi ulica Augustiańska, przecięta po kilkudziesięciu metrach ulicą Orylską, wpadającą w ulicę 3 Maja. Utworzony przez te ulice trójkątny skwer, był niewątpliwie w czasach średniowiecza pierwszym ciechanowskim placem targowym – centrum osady.
Nie wiadomo, jakim przemianom ulegał na przestrzeni wieków. Pierwszymi dokumentami, który ten teren nam przybliżają jest wspomniane opracowanie Joachima Łuszczewskiego z 1851 r. W połowie XIX w. lekko wrzecionowaty, niezabrukowany plac, noszący nr policyjny 197, ciągnął się od działki Liszewskiego i dawnego cmentarza św. Piotra, dotykał półkoliście terenu otaczającego kościół Augustianów i kończył się na wysokości obecnej bramy do kościoła. Od placu otaczającego kościół oddzielała go wąska ścieżka. Liczył 213 prętów kwadratowych powierzchni i dotykał ulicy na długości 171¾ łokcia. Na jego środku stał drewniany dom o powierzchni 7.9 pręta. Należał do Krajewskiego z Nużewa (1).
Nie wiadomo, kiedy wspomnianą ścieżkę oddzielającą plac od kościoła wyprostowano. Tuż przed I wojną światową plac był ogrodzony, rosło na nim znacznie więcej drzew niż obecnie i był nazywany „Augustjanskij sad”. Przyległe ulice były obramowane rynsztokami (2).
Plac był też ogrodzony w latach 60. i 70. XX w. Betonowe przęsła tego płotu stwarzały wiele problemów władzom miasta. Często uszkadzane przez wjeżdżające w nie samochody, były trudne do wymiany z powodu zaprzestania produkcji tego typu ogrodzeń. W końcu, decyzją przewodniczącego Miejskiej Rady Narodowej Kazimierza Chrostowskiego płot otaczający skwer i podobny – po przeciwnej stronie ulicy – chroniący wzgórze farne, zostały rozebrane (3).
W 1983 r. na skwerze stanął pomnik – popiersie powstańca styczniowego Tomasza Kolbego umieszczone na postumencie z piaskowca – ufundowane przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Ciechanowskiej i Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe, autorstwa Ryszarda Maliszewskiego Napis na cokole głosi: TOMASZ KOLBE / 1828-1863 / BOHATERSKIEMU DOWÓDCY / ODDZIAŁÓW POWSTAŃCZYCH / SPOŁECZEŃSTWO CIECHANOWA / 1983 (4).
W ? r. placyk nazwano Skwerem Tajnej Organizacji Nauczycielskiej.
Dalej lewa strona ul. 3 Maja graniczy z kościołem poklasztornym św. Tekli, przypisanym do ul. Augustiańskiej. Jednak w połowie XIX w. był to teren przypisany do ul. Mławskiej. Według rejestru i planu Łuszczewskiego w 1851 r. wąski pas ziemi przy ulicy, oddzielający działkę Krajewskiego od wschodu i hrabiego Krasińskiego od zachodu, był placem ogółu miasta. Zajmował powierzchnię 78,1 pręta kwadratowego i dotykał ulicy na długości 113¼ łokcia. Za nim na południe ciągnął się plac Kassy Miejskiej o powierzchni 167,8 pręta kwadratowego i szerokości 83¾ łokcia, a obok – od wschodu – kościół, klasztor i ogród Augustianów (5).
Obecnie teren kościelny otacza od północy i zachodu skwer, na którym urządzono niewielki parking. Niegdyś był tu ogród miejski.
3 Maja 7
Tę część artykułu uzupełnia i koryguje wpis pt. „Kroczewscy – ciechanowscy mieszczanie” (https://ciechanowskienotatki.pl/kroczewscy-ciechanowscy-mieszczanie/)
Wszystko wskazuje na to, że nieruchomość pry ul 3 Maja 7 od blisko 200 lat należy do jednej rodziny. Już w połowie XIX w., właścicielem jednej z działek przy ul. Mławskiej był Jan Kroczewski, o czym świadczy wpis w „Rejestrze Pomiarowym Szczegółowym Siedzib Miasta Ciechanowa …” Joachima Łuszczewskiego. Jego działka nr 195 miała 233,6 pręta powierzchni i dotykała do ulicy na długości 79½ łokcia. Faktycznie była od niej nieco odsunięta. Rogiem dotykała południowo-zachodniego krańca placu ogółu miasta, a od wschodu graniczyła z placem Kassy Miejskiej. Dalej na południe, błonia Kroczewskich stykały się od wschodu i południa z ogrodami i łąkami Augustianów oraz z rzeką Łydynią od zachodu. W północnej części działki stał drewniany dom i zabudowania gospodarcze, a resztę stanowił ogród warzywny (41,6 prętów) i błonia (113,5 pręta) (6). Działka przylegała do gruntów zakonu Augustianów, niewykluczone więc, że wcześniej została z nich wykrojona. Jan Kroczewski (ok.1808-1861) był bowiem organistą. Urodził się w Janowie, a pierwszy zapis świadczący o jego obecności w Ciechanowie pojawił się w 1828 r. Jan liczył sobie wówczas 20 lat, a jego małżonka Joanna z Adamczyków – 22 lata. Wtedy to urodził się ich syn Aleksander Ignacy, który niestety zmarł po roku. Także drugi syn Kroczewskich – Ignacy Antoni (1929-1832) żył krótko. Nie wiadomo czy Kroczewscy mieli inne dzieci. Joanna zmarła w czerwcu 1856 r., po czym Jan, określany w aktach także mianem rolnika lub gospodarza, już we wrześniu tego samego roku poślubił 25-letnią Juliannę Szpojankowską z Rykaczewa. Tym razem Kroczewskim urodziło się również dwoje dzieci: Bronisława – w 1858 r. i Jan Józef w 1861 r. Niestety Jan nie doczekał już narodzin syna, bo zmarł kilka miesięcy wcześniej (7).
Jan Józef Kroczewski (1861-1899) pozostał w rodzinnym domu, ożenił się z Leokadią Sokolnicką (1865-1946). Kroczewscy wybudowali istniejący do dziś dom wg projektu ze stycznia 1888 r. Został postawiony szczytem do ulicy, w północno-wschodnim narożniku działki z głównym wejściem od strony kościoła. To budynek murowany z cegły na planie wydłużonego prostokąta, jednokondygnacyjny z użytkowym poddaszem i wystawką w części środkowej oraz z dwiema przelotowymi sieniami, nakryty dwuspadowym dachem. W 1903 r. na działce stanęły zabudowania gospodarcze, wykonane wg nowego projektu, które spłonęły w czasie II wojny światowej (8).
Jan i jego żona Leokadia i doczekali się kilkorga dzieci: Bolesława (1885-), Janiny (1887-), Marii (1891?-), Michała (1894-), Sabiny (1896? – 1922) i Stanisławy Jadwigi (1899-1918). Jan Kroczewski zmarł w 1899 r. mając 38 lat (9).
Nie wiadomo dlaczego na początku XX w. nieruchomość przy ul. Mławskiej 7 znalazła się w rękach Julianny Fagońskiej vel Tagońskiej. Może miało to związek ze śmiercią Jana. Wg planu sytuacyjnego z 1908 r. działka obejmowała 13403,08 łokci polskich kwadratowych (976,81 sążni rosyjskich) powierzchni. Z ulicą łączył ją dojazd do rzeki – droga prostopadła do ulicy 3 Maja i skręcająca obok domu na zachód i rozszerzająca się w kierunku Łydyni. Oplatała od południa zabudowania młyna. Droga ta pokrywała się w części z obecną uliczką prowadzącą do stadionu, jako że ten obiekt został wybudowany na gruntach opisywanej posesji. Od zachodu granicą posesji była rzeka, na południu łąki odchylały się klinem na wschód. Wschodnią granicą był ogród miejski, okalający kościół poklasztorny. Od północy stały zabudowania młyna należącego do ordynacji opinogórskiej Za domem w stronę rzeki ciągnęło się podwórko. W pobliżu rzeki stały drewniane komórki i ustęp, pokryte deskami. W kierunku południowym ciągnął się ogród, a dalej łąki (10).
Dom Kroczewskich służył nie tylko ich właścicielom. Przed I wojną światową radykalni i rewolucyjni działacze z Kazimierzem Tomaszewskim na czele założyli Klub Robotniczy, który działał obok towarzystwa śpiewaczego „Lutnia”. Mieścił się właśnie w domu Kroczewskiej, a następnie został przeniesiony do budynku poklasztornego przy Augustiańskiej 2. Ze względu na panujące stosunki polityczne nie rozwinął szerszej działalności (15).
W domu Kroczewskich mieściła się też siedziba Rady Delegatów Robotniczych Miast i Wsi na Okręg Ciechanowski, utworzona w grudniu 1918 r., w której czołowym działaczem był Marceli Nowotko. Początkowo w jej szeregach byli wyłącznie członkowie SDKPiL oraz PPS-Lewicy. Niedługo zostali stamtąd eksmitowani i nie mieli własnego lokalu. Przewodniczącym był nauczyciel gimnazjum Michał Pankiewicz, później – robotnik cukrowni Franciszek Walisiewicz. Nowotko był sekretarzem. Likwidacja RDR nastąpiła w marcu 1919 r. (16)
W okresie międzywojennym część nieruchomości zajęto pod budowę stadionu, a w czasie wojny Niemcy zabrali znaczną część ogrodu również na stadion. W 1945 r. Leokadia Kroczewska stawiała czynny opór przy dalszej parcelacji majątku, za co była aresztowana (17). Obecny dom otacza tylko niewielki ogródek.
Dom Góreckich został wpisany do rejestru zabytków w 1995 r. pod nr 298-A (18).
W odróżnieniu do stanu przedstawionego na planie z 1908 r., teraz do domu prowadzi droga, ale odchodząca od ul. 3 Maja, pod niewielkim kątem i prosto wiodąca tuż przy północnej ścianie budynku i dochodząca do bramy Stadionu Miejskiego.
3 Maja 7 – Stadion Miejski
Taki sam adres jak budynek Kroczewskich posiada Stadion Miejski. Rozciąga się za domem nr 7 aż do rzeki i dalej w kierunku południowym. Prowadzi do niego brama, usytuowana obok działki Kroczewskich, na tyłach posesji nr 9. Drugie wejście na stadion (furtki i kasa biletowa) znajduje się od strony ul. 3 Maja, prowadzi do niego ścieżka pomiędzy posesją nr 11 a rzeką Łydynią.
Początki ciechanowskiego stadionu sięgają lat 30. XX w. Wtedy to uregulowano rzekę Łydynię. Wiosną 1932 r. – jak donosiła lokalna prasa – Spółka Wodna w Ciechanowie, w której gestii leżały prace regulacyjne, wystąpiła z propozycją odstąpienia Magistratowi terenu części starego koryta uregulowanej właśnie rzeki Łydyni o powierzchni 9112 m² (9,1 ha), położonego przy nieruchomości Leokadii Kroczewskiej przy ul. Mławskiej. Rada Miasta na wniosek burmistrza Wincentego Wernera postanowiła nabyć proponowany plac celem urządzenia na nim placu ćwiczebnego dla potrzeb miejscowego P.W. i W.F. (19).
Urządzono wówczas, jak wspomina Jerzy Olszewski – boisko do piłki nożnej, do siatkówki, do koszykówki, do piłki ręcznej, ale to wszystko były boiska ziemne. Dopiero Niemcy pobudowali stadion z prawdziwego zdarzenia. Zabrali część ogrodu pani Kroczewskiej. To teren odsunięty od ulicy, na tyłach parku […]. Część boiska i cała bieżnia od strony klasztorka, także szatnia i budynek na stadionie powstały na terenie należącym do Kroczewskiej. Niemcy bardzo ją skrzywdzili, zostawili jej tylko kawałek ogrodu i dom, który stoi do dziś. […] Po wojnie na stadionie od strony rzeki był płot prawie na 2 metry. Pod tym płotem była trybuna dla władz, ale niewielka, takie podwyższenie. Za płotem było przejście, ścieżka, tak że można było nad rzeką spacerować (20). W latach 50. XX w. był to stadion „Gwardii” (21).
Po wojnie stadion wielokrotnie poddawany był remontom, realizowano tam kolejne inwestycje.
Obecnie zarządza nim Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji i tak go opisuje na swojej stronie internetowej: Stadion Miejski położony jest w zabytkowej części miasta otoczony starodrzewem o ogólnej powierzchni ok. 7 ha. Płyta główna boiska piłkarskiego o wymiarach 110 x 65 m otoczona 400 metrową bieżnią wraz z urządzeniami do konkurencji technicznych w lekkoatletyce i widownią na około 1 tysiąc miejsc siedzących, Boisko treningowe ze sztuczną murawą o wymiarach 105 x 68 m jest oświetlone, ogrodzone i posiada trybunę na 111 osób. Kompleks boisk bocznych o nawierzchni syntetycznej i trawiastej przystosowany jest do prowadzenia zajęć treningowych i rozgrywania meczów mistrzowskich grup młodzieżowych, Budynki zaplecza technicznego (szatnie dla zawodników, pomieszczenia biurowe klubów sportowych, magazyny, sala do spotkań klubowych). Na terenie stadionu znajdują się cztery korty do tenisa ziemnego ogrodzone i oświetlone. Na stadionie odbywały się m.in.
-Międzynarodowe Turnieje Syrenki w piłkę nożną drużyn młodzieżowych
-czwartki LA
-konsultacje szkoleniowe Kadry Polski Juniorów w piłce nożnej
-Mecze IV ligowe (22).
W powojennej historii miasta stadion pełnił nie tylko funkcje sportowe. Był niejednokrotnie obszernym placem, pozwalającym na zgromadzenie w jednym miejscu wielu mieszkańców. Tu chociażby rozpoczynały się czasem pochody pierwszomajowe, połączone z występami, np. pokazami gimnastycznymi, dożynki i inne imprezy.
Już 23 stycznia 1945 r. odbył się tu wiec ludności Ciechanowa z udziałem władz partyjnych i administracyjnych. Wtedy zapadła m.in. decyzja o powołaniu w mieście Związku Walki Młodych (23).
Przez kilka powojennych lat, na stadionie władze miasta i mieszkańcy Ciechanowa witali we wrześniu powracających z poligonu po kilku miesiącach ćwiczeń, żołnierzy miejscowej jednostki. Z dworca na stadion wojsko maszerowało ul. Sienkiewicza witane przez dzieci i skręcało na stadion. Uroczystość rozpoczynała się tam mszą polową. Jak wspomina Tadeusz Malinowski – żołnierze ostrzyżeni na zero, stali na stadionie z odkrytymi głowami w zwartych szeregach i śpiewali Rotę. […] Były przemówienia dowódcy pułku oraz władz miasta. Grała orkiestra wojskowa, śpiewały chóry szkolne i były różne występy artystyczne. Dzieci uczestniczące w tych uroczystościach były zachwycone armatami (były tak duże, że jedną taką armatę ciągnęło sześć koni), obserwowały cały tabor wozów konnych z kuchnią polową i magazynami żywnościowymi, znajdującymi się na specjalnych wozach, stojących w czasie uroczystości w ulicy Sienkiewicza. Po zakończeniu wojsko ruszało wraz z całym taborem do koszar, mijając trybunę honorową na ulicy Warszawskiej, na której dowódca z władzami miasta odbierali defiladę (24).
W latach 50. czy 60. teren stadionu, ale od strony ul. Augustiańskiej, był też miejscem, gdzie odbywały się wystawy rolnicze. Pokazywany był sprzęt rolniczy i zwierzęta.
Na stadionie witano uroczyście w 1960 r. Ireneusza Palińskiego, wracającego z Igrzysk Olimpijskich w Rzymie do rodzinnego miasta ze złotym medalem w podnoszeniu ciężarów.
Stadion gościł też „czterech pancernych” – aktorów z filmu „Czterej pancerni i pies”. Miało to miejsce w roku 1967, gdy jadąc na obchody stanisławowskie do Rostkowa, zatrzymał się w Ciechanowie prymas, kardynał Stefan Wyszyński. Władze chciały w ten sposób odciągnąć wiernych od udziału w tych uroczystościach (25).
W 1982 r. na ciechanowskim stadionie stanął nienaturalnej wielkości oszczepnik. Styl rzeźby czy raczej metalowej konstrukcji nawiązuje wyglądem do kilku innych dzieł tego typu, które pojawiły się w mieście w 1979 r. (26).
3 Maja nr 9 i 11
Teren obecnych nieruchomości oznaczonych numerami 9 i 11 niegdyś należał do Ordynacji Opinogórskiej. Stał tu młyn i inne budynki: biurowe, mieszkalne i gospodarcze. Wydaje się jednak, że młyn tu istniejący miał znacznie dłuższą historię.
Już w drugiej połowie XIV w. wybudowano nad rzeką młyn, co – jak przypuszcza dr Ryszard Małowiecki – doprowadziło być może do zmiany przeprawy w kierunku północno-zachodnim (27). To najpewniej ten obiekt nazywano później młynem Zafarskim, opisanym w lustracji miasta w 1565 r. Młyn miał 3 koła walne, a utrzymywał go prawem dziedzicznym i dożywotnim p. Mikołaj Grzibowski, podkomorzy warszawski, od KJM [Jego Królewskiej Mości]. Z tego młyna można było otrzymać mniej więcej 159 korcy słodu, 40 korcy żyta, 24 korcy pszenicy. Grzybowski z tego młyna dawał za arendę dożywotnią 2 ł. [łaszty] słodu młyńskiego na zamek. Obok młyna znajdował się mały staw, grobla była w dobrym stanie, tylko upusty potrzebowały naprawy (28). Istnienie młyna farskiego potwierdza też lustracja z lat 1617-1620. Wówczas jego dzierżawcą był Mikołaj Opatski, podkomorzy warszawski, który za dekretem sejmowym daje p. staroście ciechanowskiemu słodu kor. nro 60… (29). Młyn Farski istniał też w XVIII w. Według inwentarza Starostwa Ciechanowskiego, spisanego 2 marca 1720 r. z okazji obejmowania go przez nowego starostę Józefa Nakwaskiego, potrzebował jednak znacznej naprawy (30).
Początek XIX w. – wojny napoleońskie i powstanie Księstwa Warszawskiego – przyniosły istotne zmiany w Ciechanowie. Napoleon podarował dekretem z 30 czerwca 1807 r. miasto i domenę opinogórską Marszałkowi Cesarstwa Bernadotte, księciu de Ponte Corvo, późniejszemu królowi szwedzkiemu Karolowi XIV. W dokumentach archiwalnych z tamtego okresu (z 1809 r.) zachowała się wzmianka, że w Ciechanowie młyn.. iest marszałka Bernadotte i część grobli. Niewątpliwie chodzi tu o dawny młyn Zafarski, który razem z domeną opinogórską, Napoleon, po rezygnacji marszałka i przyjęciu przez niego stanowiska króla szwedzkiego, ponownie podarował dekretem z 1811 r. hrabiemu Wincentemu Krasińskiemu (31), który włączył go później do dóbr Ordynacji Opinogórskiej. Jako jego własność jest wymieniony we wspomnianym wyżej „Rejestrze…” Łuszczewskiego z 1851 r. Działka, którą zajmował młyn wodny i inne zabudowania, oznaczona numerem policyjnym 194, liczyła ogółem 67,6 prętów kwadratowych powierzchni (ok. 1,26 ha), z czego 20,2 pręty zajmowały błonia. Drewniany młyn o powierzchni 6,3 pręta kwadratowego stał tuż nad rzeką, szeroko rozlaną w tym miejscu, oddzielony tylko mostkiem i groblą zbudowaną jako przedłużenie ulicy Mławskiej od Jeziora Wielkiego Królewskiego. Po wschodniej stronie młyna, wzdłuż ulicy znajdował się dość duży drewniany dom (6,2 pręta kwadratowego) (32).
Mógł być traktowany jako część składowa folwarku Gostków, którego Krasińscy również byli właścicielami, gdyż jest zaznaczony na planie tego folwarku z 1911 r. (33).
Wg planu z 1911 r. do zabudowań młyńskich należało kilka obiektów. Tuż nad rzeką stał właściwy młyn, składający się z kilku sklejonych jak gdyby brył, frontem do ulicy Mławskiej – długi budynek biurowo-mieszkalny, a od strony kościoła, wzdłuż drogi dojazdowej do posesji nr 7 – drugi – oficyna w kształcie litery L, szczytem tylko dotykająca ulicy Mławskiej, obejmująca zapewne również pomieszczenia gospodarcze (35).
W 1905 r. Ciechanowskie Towarzystwo Dobroczynności wystąpiło z projektem kąpieliska publicznego (wanny i natryski), które miałoby być urządzone na terenie placyku przylegającego do młyna parowego. Jan Konopnicki obiecał bezinteresownie zaopatrywać je w gorącą i bieżącą wodę (36). Do realizacji pomysłu jednak nie doszło.
Nie wiadomo, kiedy młyn spłonął. Ryszard Małowiecki przypuszcza, że mogło to mieć miejsce około 1909 r. (37). W okresie międzywojennym mieszkańcy mogli jeszcze oglądać jego pozostałości (por. fotografie stadionu). Pożar młyna i brak decyzji o jego odbudowie, spowodowało likwidację stawu, mostków i wybudowanie grobli.
3 Maja 9
Wymienione wyżej dwa budynki stojące obok młyna powstały najprawdopodobniej około 1880 r. Pierwszy mieścił biura młyna i być może jakieś mieszkanie, drugi był zapewne pomieszczeniem gospodarczym. Oba były murowane z cegły. Bryła pierwszego składała się z dwóch części: wyższej jednokondygnacyjnej z użytkowym poddaszem i niższej (od strony rzeki), również jednokondygnacyjnej ze strychem (38).
W budynku od ulicy w czasie I wojny mieścił się posterunek żandarmerii niemieckiej. Dom posiadał ślusarz Piotr Trynks (1898-1957) (39). W okresie międzywojennym mieszkali tam prawdopodobnie dawni pracownicy młyna (40), a 20 czerwca 1931 r. – jak informowała w ogłoszeniu „Kronika Ciechanowska” – otwarta została Mleczarnia przy ul. Mławskiej Nr. 8 (posesja p. Trynksa). Sprzedawane są na miejscu piwo – lemoniada – lody po cenach umiarkowanych (41). W latach 1939-45 dom został zajęty przez Niemców. Po 1945 r. był – jak ustalił konserwator zabytków – własnością księdza Pomidora, który testamentem przekazał go siostrze Józefie Sikorskiej, mieszkającej w Mławie (42). Nie jest znany w Ciechanowie ksiądz o tym nazwisku. Najstarsi ciechanowianie twierdzą, że tym mianem określano ks. prefekta Aleksandra Pęskiego, zmarłego w 1953 r.
Na frontowej ścianie domu Towarzystwo Miłośników Ziemi Ciechanowskiej ufundowało w 1960 r. tablicę upamiętniająca pobyt M. Konopnickiej w Ciechanowie z napisem: W DOMU TYM / KILKAKROTNIE / PRZEBYWAŁA u SWEGO SYNA JANA / W LATACH 1906-7 / MARIA KONOPNICKA / PRZED MOSTEM PRZY BRAMIE TRIUMFALNEJ / W MAJU 1907 R. GORĄCO WITALI JĄ / CIECHANOWIANIE. SPRAWAMI NASZEGO MIASTA / ZAWSZE ŻYWO SIĘ INTERESOWAŁA. / PAMIĘĆ SERDECZNEGO ZWIĄZKU POETKI / Z CIECHANOWEM UTRWALA W 50-LECIE / JEJ ZGONU W 1960 R. / T.M.Z.C. Po wojnie posesja była ogrodzona murem. Budynek został rozebrany w 1986 r., a tablica trafiła do Muzeum Okręgowego (obecnie Muzeum Szlachty Mazowieckiej) (43).
Powojenny plan Ciechanowa i fotografie z początków lat 60. XX w. ujawniają jeszcze drugi obiekt, znajdujący się za opisanym budynkiem stojącym tuż przy ulicy – murowany, piętrowy dom mieszkalny. Porównanie planu Ciechanowa obrazującego stan faktyczny z 1947 r. oraz mapki młyna z 1911 r. pozwala przypuszczać, że to jedna, najdalej wysunięta na wschód – nierozebrana- część młyna (44). To być może w tym budynku w pierwszych latach XX w. mieszkał Jan Konopnicki i tam zatrzymywała się jego matka – Maria Konopnicka, gdy przyjeżdżała w odwiedziny. Tam też zmarł w 1905 r. Jan Jarosław Konopnicki – ojciec Jana , a mąż Marii (45). Na jego mieszkanie „w głębi podwórza” wskazują przekazy ustne najstarszych mieszkańców.
Po rozbiórce budynków, długi czas działka, obecnie w kształcie trójkąta, pozostawała pusta, teraz (2019 r.) wznoszony jest tam od kilku lat nowy budynek, zapewne o charakterze handlowo-usługowym i być może mieszkalnym.
3 Maja 11
Obok starego budynku od strony rzeki, na terenie zajmowanym niegdyś przez młyn, tuż przy ulicy stanął w 1967 r. nowy budynek mieszkalno-usługowy.
Zbudował go ciechanowski fotograf Marian Krakowski (1924-1996). Na dole mieścił się przez wiele lat jego zakład Foto „Kalina”, na piętrze mieszkanie. Po śmierci właściciela zakład prowadził przez jakiś czas wnuk Kamil Krakowski. Przez cały okres działalności zakład był zawsze otwarty. Jak wspominają członkowie rodziny, jedynymi dniami jego zamknięcia była śmierć Mariana Krakowskiego i później… dzień narodzin jego wnuka Kornela. Wtedy to na drzwiach zawisła kartka: Z powodu narodzin dziecka zakład nieczynny. Klienci nie mieli pretensji. Zakład został zamknięty około 2007 r. i po śmierci Aliny Krakowskiej (1926-2009) i jej syna Czesława (1952-2010) budynek został sprzedany. Zaadoptował go na swoje potrzeby Bank Spółdzielczy Oddział w Płońsku. 25 sierpnia 2011 miała miejsce uroczystość jego oficjalnego otwarcia oraz poświęcenia. Kamil Krakowski w 2000 r. otworzył własny zakład fotograficzny przy ul 17 Stycznia 11 (46).
Przypisy:
(1) Kęsik G.: Joachima Łuszczewskiego plan i rejestr pomiarowy siedzib miasta Ciechanowa z 1851 r.. – Warszawa; Ciechanów, 2019, s. 72 i dod. Odrys siedzib miasta Ciechanowa
(2) Fot. w albumie: Ot’ goroda Ciechanowa„., ok. 1910 r., w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej w Ciechanowie)
(3) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica 3 Maja – spotkanie w Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ciechanowie, 5 X 2019 r. – informacja od uczestników
(4) Korzybski J.K.: Ciechanowskie pamiątki przeszłości. – Ciechanów, 2000, s. 49, poz. 37; Korzybski J.K.: Półwiecze Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej 1957-2007. – Ciechanów, 2007, s. 55
(5) Kęsik G. Op. cit.
(6) Ibidem
(7) Dane wg metryk chrztów, ślubów i zgonów parafii Ciechanów : http://metryki.genealodzy.pl/
(8) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. A. Wojciechowski. – 1986. Sygn. B. 249
(9) Dane wg metryk chrztów i zgonów parafii Ciechanów : http://metryki.genealodzy.pl/
(10) AP Mława. Plan sytuacyjny nieruchomości Juljanny Fagońskiej[?] położonej pod Nº 195 pry ulicy Mławskiej w mieście Ciechanowie w guberni płockiej / [wykonał] St. Załuski, 10 maja 1907 r., kopia 20 lutego 1908 r.
(11) Księga ślubów parafii Ciechanów, 1911, poz. 64
(12) Księga zmarłych parafii Ciechanów, 1918, poz. 250; 1922, poz. 224; Lewandowski E. : Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 126
(13) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica 3 Maja – spotkanie w Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ciechanowie, 13 XI 2019 r. – informacja od uczestników [nagranie w zbiorach PBP]
(14) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. Andrzej Wojciechowski. – 1986. Sygn. B. 249
(15) Pazyra S.: Dzieje Ciechanowa i ziemi ciechanowskiej. – Ciechanów, 1976, s. 470
(16) Dymek B.: Księga działaczy ruchu rewolucyjnego województwa ciechanowskiego. – Ciechanów, 1979, s. 63-64
(17) Olszewski J. H. : Tak to zapamiętałem. – Ciechanów, 2015, s. 147
(18) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Op. cit.
(19) Kronika miejska. – Kronika Ciechanowska, 1932, nr 6, s. 5
(20) Olszewski J.H. Op. cit., s. 146-147
(21) Obserwator: Kręte ścieżki naszego sportu. – Głos Ciechanowa, 1955, nr 29, s.9
(22) https://mksciechanow2006.futbolowo.pl/stadion ; dostęp 14 września 2019 r.
(23) Tomczak K.: W 35 rocznicę ZWM w Ciechanowie. – Tygodnik Ciechanowski, 1980, nr 7 [właśc. nr 4], s. 1,3
(24) Malinowski T.: Tak to było. – Ciechanów, 2018, s. 233-234
(25) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica 3 Maja […], 13 XI 2019 r. – informacja od uczestników [nagranie w zbiorach PBP]
(26) Zawadzki W.: Zdobi to czy straszy. – Tygodnik Ciechanowski, 1982, nr 23, s. 2
(27) Małowiecki R.: Kalendarium urbanistycznych dziejów miasta Ciechanowa. – Mazowsze, 1996, nr 7, s. 11-20
(28) Lustracja województwa mazowieckiego 1565. Cz. 2 / wyd. I. Gieysztorowa i A. Żaboklicka. – Warszawa, 1968, s. 3
(29) Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku. Cz. 1, 1617-1620 / wyd. A. Wawrzyńczyk. – Wrocław, Warszawa, Kraków, 1968, s. 49
(30) Pazyra S. Op. cit., s. 341
(31) Ibidem, s. 371
(32) Kęsik G. Op. cit., s. 71-72 i dod. Odrys siedzib miasta Ciechanowa
(33) AGAD, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, zbiór 412, sygn. 702-3. Plan folwarku Gostków należącego do dóbr Ordynacyi Opinogóra w guberni Płockiej, powiecie Ciechanowskim położonego / zrysował z pierworysu pomiarowego wykonanego w 1868 roku przez […] Jana Gomulickiego z uwzględnieniem zmian zaszłych w gruncie K. Staszewski, 1911]
(34) Kalendarz ciechanowski. – Gazeta Samorządu Miasta Ciechanów, 1991, nr 5, s. 6
(35) AGAD, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, zbiór 412, sygn. 702-3. Op. cit.
(36) Mysiakowski M.: Ciechanowskie i Mławskie Towarzystwo Dobroczynności (1901-1931). – Studia Mazowieckie, 2014, nr 3, s.77-88
(37) Małowiecki R. Op. cit.
(38) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. A. Wojciechowski. – 1986. Sygn. B. 250
(39) Lewandowski E. Op. cit., s. 224
(40) Olszewski J.H. Op. cit., s. 150
(41) Kronika Ciechanowska, 1931 nr 13, s. 8 [ogłoszenie]
(42) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Op. cit.. Sygn. B. 250;
(43) Korzybski J.K.: Półwiecze Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej 1957-2007. – Ciechanów, 2007, s. 52, 55; Stare fotografie z kolekcji Jana Rzeplińskiego. – Czas Ciechanowa, 2011, nr 28, s. 24
(44) [Ciechanów: plan miasta] / zdjęto podług stanu 1947 r., [ok.1960], ark. 26; AGAD, Towarzystwo Kredytowe Ziemskie, zbiór 412, sygn. 702-3. Op. cit.
(45) Księga zgonów parafii Ciechanów, 1905, poz. 150
(46) Relacja Małgorzaty Borowskiej, 3 września 2019 r.