Nazwy i historia

            Ulica Strażacka znajduje się w najstarszej części miasta i bierze swój początek od krzyża przy ulicy Ściegiennego i jako przedłużenie Zielonej Ścieżki  biegnie na zachód do rzeki Łydyni. Ulicę można podzielić na dwa krótkie odcinki: od Ściegiennego do Małgorzackiej i od Małgorzackiej do rzeki.

Nazwa sugeruje powiązania ze strażakami czy strażą pożarną. Tymczasem nic chyba nie wskazuje, by kiedykolwiek miała się tu mieścić jednostka straży ogniowej. Prowadząca tędy niegdyś droga była jednak najkrótszym zejściem od Zielonego Rynku i okolicznych uliczek do rzeki, z której czerpano wodę  w razie pożaru.

W połowie XIX w. od ul. Parafialnej (obecnie Ściegiennego), również przy krzyżu, zaczynała bieg ulica S-tej Małgorzaty Wielka i po około 100 m skręcała i biegła na północ, dochodząc do ulicy Pstrej (obecnie Sierakowskiego). Nie było wówczas żadnej ścieżki prowadzącej od tego skrętu nad rzekę, chyba że miedza oddzielająca dwie działki: probostwa i Józefa Cieszewskiego. Istniał więc wówczas tylko pierwszy odcinek obecnej ul. Strażackiej (1).

Plan z około 1960 r., zdjęty wg stanu z 1947 r., podawał dwie nazwy tego odcinka – i Małgorzacka i Strażacka, czyli uwzględniał nazwę poprzednią (przedwojenną?) i nową (2).

Wytyczenie drugiego odcinka ulicy – od Małgorzackiej do rzeki, miało niewątpliwie miejsce w okresie międzywojennym, być może po uregulowaniu rzeki w latach 30. Zbiegło się to zapewne w czasie z utwardzeniem kamieniami nabrzeża Łydyni, by można łatwiej dostać się do rzeki po wodę, przede wszystkim w razie pożaru. Jeszcze przed wojną rozpoczęto nad rzeką budowę łaźni miejskiej, być może planowano też inne obiekty. To spowodowało zapewne ustalenie nowej nazwy.

Strona lewa południowa

Lewą stronę obecnej ulicy Strażackiej stanowiły grunty należące do parafii farnej. Na rogu stał, wspomniany już  w Rejestrze Łuszczewskiego z 1851 r., i stoi do tej pory krzyż (3).

Pod krzyżem biedni mieszkańcy wiosek idący do kościoła nie tylko modlili się, ale  i zostawiali zabłocone obuwie, a zakładali czyste (4).

Narożna działka w połowie XIX w. była dość rozległa, bo liczyła 1410,4 pręta kwadratowego powierzchni i ciągnęła się niemal od kościoła, wzdłuż ówczesnej ulicy Parafialnej, do ulicy S-tej Małgorzaty Wielkiej i dalej aż do rzeki, czyli zajmowała praktycznie całą obecną lewą stronę ulicy Strażackiej. Od skrętu ulicy Małgorzackiej, graniczyła od północy z działką Józefa Cieszewskiego jedynie miedzą. Opisana działka oznaczona wówczas numerem policyjnym 190, była ogrodem plebańskim. Stały na niej dwa niewielkie budynki gospodarcze zbudowane z muru pruskiego. Jeden większy stojący szczytem do rzeki, można zlokalizować obecnie na zapleczu dawnej przychodni lekarskiej, drugi, znacznie mniejszy – w południowym szczycie domu kultury.

Sytuacja niewiele się zmieniła aż do początków XX w. W 1911 r. w południowym krańcu działki stanął dom parafialny, zbudowany przez ks. Jankowskiego, w którym w okresie międzywojennym mieściła się szkoła podstawowa, a obok boisko.

W czasie wojny Niemcy wybudowali w sąsiedztwie tego domu – szczytem do ul. Strażackiej – parterowy budynek, w którym mieściły się garaże, warsztaty, magazyny i kotłownia. Użytkowały go zmotoryzowane oddziały niemieckiej żandarmerii. Po wojnie mieściła się tu baza techniczna PKS (5). Drewniany barak był obłożony supremą. Na teren PKS-ów prowadziły dwa wejścia, tym od strony Ściegiennego wjeżdżały autobusy. Tym od Strażackiej – wyjeżdżały. Był tu szlaban z budką, stał stary autobus, siedział w nim dozorca, ogrzewał się okrągłym piecykiem z kominem-rurą wyprowadzonym na dach (6). Tuż za krzyżem, a przed wyjazdem z bazy PKS stał kiosk „Ruch-u”.

Obecnie cały teren użytkowany niegdyś przez PKS-y zajmuje duża, rozczłonkowana, kilkupiętrowa budowla o charakterze usługowo-mieszkalnym. Cały kompleks należy jednak do ulicy Ściegiennego.

Dalej na zachód w stronę rzeki znajdowały się tereny uprawne, ale i zalewowe, podmokłe. Teren zmieniał jednak czasem swoje przeznaczenie.

13-15 września 1907 roku w tym miejscu ulokowały się stoiska wystawy rolniczej, jaka odbyła się w naszym mieście, a zorganizowanej przez Towarzystwo Rolnicze Płockie. Obecnie w miejscu, gdzie ulokowano stoiska, znajduje ulica Strażacka wraz z budynkiem domu kultury (7).

Wiosną 1915 r. wybuchły w Ciechanowie epidemie cholery i tyfusu. Po wkroczeniu Niemców do miasta, okupanci wprowadzili liczne obostrzenia celem likwidacji chorób. Dla wojska zorganizowali szpitale zakaźnie. Zmarłych żołnierzy chowali na osobnym cmentarzu, znajdującym się w miejscu obecnego domu kultury (8). Tu gdzie stoi taras domu kultury ten cmentarz pozostał też po II wojnie światowej (9).

Teren między Farską Górą a Łydynią oraz między mostem 3 Maja a Strażacką należał jeszcze po wojnie do Parafii św. Józefa i był dalej uprawiany rolniczo. Tadeusz Malinowski z Przążewa zapamiętał, że ksiądz zabrał tam kiedyś grupę uczniów, by pokazać im pracę rolników. Jakież było jego zdziwienie, gdy wśród orzących i siejących na plebańskiej ziemi spotkał sąsiadów z Przążewa, w tym swojego ojca. Tuż nad rzeką ciągnął się natomiast pas łąki, na której pasły się 2 krowy i mały konik polski należące do organisty Cieślaka. Organista, wozem zaprzężonym w konika, jeździł w okresie Świąt Bożego Narodzenia i rozwoził mieszkańcom wiosek opłatek. Za przysługę brał „co łaska” w naturze (miarkę zboża lub niemłócone snopki, które ciął na sieczkę dla inwentarza (10).

Po wojnie, w zamian za grunty plebańskie przejęte przez miasto (obecnie Park im. J. Dąbrowskiego, teren Powiatowego Centrum Kultury i Sztuki) pewną ilość gruntów otrzymała parafia farna z dawnego majątku Gostków (11).

Wokół Farskiej Góry od strony rzeki, dotykający niemal do ulicy Strażackiej i ciągnący się do ulicy i Mostu 3 Maja, urządzono w latach 50. XX w. park, nazywany Parkiem Stalingradzkim. Już w 1950 r. uczniowie sadzili tam drzewa (12). Jesienią 1954 r. trwała jego rozbudowa, aleje pokryto warstwą leszu i żwiru, wbudowano też słupy betonowe pod przyszłe ławki, planowano zrobić zejście od strony Strażackiej – schody z opadającymi tarasami (13). Takie tarasowe zejście, poprowadzone od ul. Strażackiej, tuż za działką plebańską otaczającą dom parafialny „Katolik” istniało już w momencie budowy domu kultury, a więc w połowie lat 60.

Wcześniej, bo na sesji 29 października 1956 r. Miejska Rada Narodowa nadała parkowi położonemu między Farską Górą a rzeką Łydynią nazwę – Parku im. Jarosława Dąbrowskiego. Poprzednia, nie była bowiem prawomocną, urzędowo nadaną nazwą (14).

Strażacka 5

W czasie okupacji na terenie obecnego domu kultury Niemcy postawili 4 budynki – baraki mieszkalne. Po wojnie użytkowano je nadal jako mieszkania, po czym wyburzono.

 

W latach 60. XX w. rozpoczęto tu budowę domu kultury. Uroczysty akt erekcyjny podpisany przez Przewodniczącego Prezydium Powiatowej Rady Narodowej Zdzisława Barwińskiego, budowniczego obiektu inż. Stanisława Żbikowskiego i zaproszone osobistości został wmurowany 8 maja 1960 r. Projektantem był inż. architekt Dmowski. Budową kierował Ryszard Betley (1932-1994) z Ciechanowskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego, inspektorem nadzoru został Konrad Organowski (1925-2000) również z CPB (15). Jego budowa była doniosłym wydarzeniem w powojennej historii miasta, nic dziwnego, że była szeroko komentowana. Powiadano – wspomina Andrzej Piotrowski – że pierwotnie dom kultury był zaplanowany na 2 kondygnacje: parter z salą kinową i piętro na potrzeby kultury. Kazimierz Chrostowski podjął decyzję i dokonał zmian w projekcie tak, że zbudowano i trzecią kondygnację. „Za karę” został przeniesiony na stanowisko przewodniczącego Prezydium MRN czyli „burmistrza” Ciechnowa (16).

 

Powiatowy Dom Kultury oddano do użytku 20 lipca 1966 r. W holu, na wprost wejścia umieszczono cytat z wiersza M. Konopnickiej: OTWIERAM DOM, KRÓLEWSKI DOM / RUNICZNĄ LASKĄ CUDU / NIECH WEJDZIE TUTAJ W PROMIENIACH ZÓRZ / MOJEGO DUSZA LUDU(17).

Na górze od frontu, umieszczono jeden z pierwszych chyba neonów w mieście – Kino Łydynia.

W latach 70. i 80. popularna była wśród ciechanowian kawiarnia „Jagienka” istniejąca w PDK. Zainteresowaniem cieszyły się dansingi. Zespół muzyczny grał do północy, chyba że znaleźli się amatorzy gotowi za dodatkowy datek zadedykować piosenkę bliskiej osobie (18).

Funkcjonowaniem „Jagienki” zainteresowani były nie tylko osoby chcące miło spędzić czas. Dla wygody co niektórych bywalców dancingów i dyskotek w pobliże domu kultury przychodziła w początkach lat 80. sympatyczna babcia, która solidnie wyglądającym klientom nalewa kielonek czystej i podaje ogóreczka małosolnego. – Należy się sto – informuje przy tym lekko schrypniętym głosem (19).

Z okazji 50-lecia powstania domu kultury, na ścianie wschodniej, dotykającej parku, pojawił się w 2016 r. wielki mural, przedstawiający obraz Bolesława Biegasa „Wątpliwe pytania” z serii malarstwa sferycznego, znajdujący się w zbiorach Muzeum Biegasa w Paryżu. Mural zaprojektował Michał Kowalczyk, a wykonali wraz z autorem projektu jego koledzy – absolwenci i studenci Wydziałów Konserwacji i Malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie – Justyna Szeliga, Mateusz Ługowski i Katarzyna Gągol. Wykonany techniką krzemianową mural zajmuje około 40 m² powierzchni. Uroczystego odsłonięcia dokonali 29 lipca 2016 r. poseł Robert Kołakowski i dyrektor Powiatowego Centrum Kultury i Sztuki Teresa Kaczorowska (20).

Przy ul. Strażackiej, za domem kultury – w miejscu gdzie park dochodzi do ulicy, w 1981 r. stanął pomnik poświęcony powstaniu listopadowemu. W płaskim kamieniu o wymiarach około 150 x 120 cm wyryto napis: ICH ZA POLSKĘ ŚCIGAŁ ŚWIAT / Z KRASIŃSKI / BOHATEROM POWSTANIA LISTOPADOWEGO / 1981 R. CIECHANOWIANIE. Obok umieszczono orła z brązu Pomnik wykonał Jerzy Wierzbicki, kamieniarz z ul. Rzeczkowskiej (21).

Strażacka 7 (d. nr 5)

Budowę gmachu rozpoczęto przed wojną na potrzeby łaźni miejskiej. Nie wiadomo, kiedy budynek wykończono – w czasie okupacji czy tuż po wojnie. W pierwszych latach po wojnie w części na parterze mieściła się łaźnia miejska. Drugą część parteru i piętro zajmowała rejonowa Przychodnia Obwodowa. Łaźnię zlikwidowano w latach 60. (22). Rozbudową przychodni kierował Ryszard Betley (1932-1994) z Ciechanowskiego Przedsiębiorstwa Budowlanego (21). Do przychodni prowadziły trzy wejścia: jedno od Strażackiej, drugie od strony rzeki i trzecie od domu kultury. Z tyłu znajdowała się przybudówka, w której mieściła się kotłownia.

Za przychodnią, od strony parku, stał budynek, który również służył na potrzeby służby zdrowia. Przez jakiś czas funkcjonował tam zakład zajmujący się naprawą sprzętu medycznego.

Przez jakiś czas, za przychodnią w stronę parku stał też barakowóz, w którym swoje pomieszczenia mieli pracownicy zakładu zieleni miejskiej (24).

Po likwidacji przychodni w głównym budynku i przeniesieniu gabinetów do kilku nowych obiektów („Arnika” przy ul. Armii Krajowej, „Rodzina” przy Ranieckiej i innych) gmach był przez wiele lat remontowany i rozbudowywany. Prace zakończono w kwietniu 2019 r. Po zagospodarowaniu, ruszył tu ElbitMed – Specjalistyczne Poradnie Medyczne.

Strona prawa północna

Na znacznym odcinku teren przylegający do ul. Strażackiej od północy był przypisany do prostopadłych ulic: Ściegiennego i Małgorzackiej. Tak jest zapewne dalej z narożną działką przy ul. Ściegiennego, niegdyś zabudowaną drewnianym domem mieszkalnym.

Strażacka 2

Teren za domem przy Ściegiennego 16, dziś nieistniejącym, a przylegający do ul. Strażackiej zajmowało przez długie lata boisko szkolne, z którego korzystała młodzież szkół zlokalizowanych przy ul. Kopernika. Po wyburzeniu drewnianej zabudowy przy ul. Ściegiennego i wybudowaniu wieżowców, także na tej parceli w latach 80. stanął blok mieszkalny, zasiedlony przez rodziny milicjantów.

Tuż za tym budynkiem znajduje się pusta działka, nie wiadomo, czy należąca do Strażackiej czy Małgorzackiej, gdyż w prawo, na północ odchodzi od Strażackiej ul. Małgorzacka.

Budynek po przeciwnej stronie ul. Małgorzackiej (zachodni róg Strażackiej i Małgorzackiej), to obecna szkoła muzyczną, która tu przeniosła się z Zielonej Ścieżki w 1994 r. W połowie XIX w. wg planu i rejestru J. Łuszczewskiego cała działka ciągnąca się aż do rzeki, przypisana była do ulicy S-tej Małgoarzaty Wielkiej i była ogrodem Józefa Cieszewskiego. Liczyła 315,3 pręta kwadratowego powierzchni i 57¾ łokcia szerokości (25). Nie wiadomo kiedy stanął na niej obecny budynek szkoły muzycznej. Dawniej mieściła się w nim poczta, pensja żeńska, gimnazjum żeńskie, liceum medyczne, Państwowe Studium Kulturalno-Oświatowe i Bibliotekarskie, zawsze pod adresem ul. Małgorzackiej. Nie wiadomo kiedy działka została podzielona i wydzielone od strony rzeki parcele przypisano do ul. Strażackiej. Nie wiadomo, kiedy stały się własnością Skarbu Państwa. Do połowy lat 70. XX w. były niezabudowane i przeznaczone pod uprawy.

Strażacka 4?

Nie do końca wiadomo czy działka, którą zajmuje parking służący pracownikom i klientom okolicznych instytucji, nosi nr 4.

Strażacka 6 i 8?

W drugiej połowie lat 70. XX w., najprawdopodobniej w 1976 r.,  na wprost przychodni zdrowia powstały dwa niskie budynki, wybudowane przez ciechanowski Stolbud.

Ten pierwszy był nieco cofnięty od ulicy. Mieściła się tam siedziba Wojewódzkiej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich, której podlegało Biuro Planowania Przestrzennego, przeniesione tutaj z następnego budynku, a które 1 stycznia 1981 r. przekształciło się w Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego. Dość szybko znalazł tam też miejsce Wydział Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska Urzędu Wojewódzkiego. Prócz tego pracowało tam też Wojewódzkie Biuro Geodezji i Kartografii oraz przychodnia zakładowa Urzędu Wojewódzkiego i jednostek mu podległych. Przyjmowała tam lekarz chorób wewnętrznych Danuta Kamińska i stomatolog Elżbieta Grzybowska. 1 kwietnia 1978 r. znalazł tam swoją siedzibę nadzór budowlany. Po wyprowadzce WDRMiOW jej pomieszczenia zajął Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska. Po rozbiórce budynku, w latach 80. XX, w jego miejscu stanął obecny gmach WIOŚ, w którym wynajmuje pomieszczenia Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków (26). Z początkiem 1999 r. obie instytucje zostały przekształcone w ciechanowskie Delegatury: Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Warszawie i Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Warszawie.

Tuż za gmachem w/w instytucji w latach 2009-2010 wytyczono i zbudowano kosztem 7 mln zł nową ulicę Tadeusza Wyrzykowskiego, równoległą do Łydyni, która połączyła ul. 17 Stycznia z ul. Strażacką (27). Nazwa została nadana 27 stycznia 2011 r. uchwałą Rady Miasta nr 37/IV/11 na wniosek Zarządu Miejskiego Polskiego Stronnictwa Ludowego w Ciechanowie i Towarzystwa Miłośników Ziemi Ciechanowskiej (28).

Pierwszym lokatorem drugiego parterowego, dość długiego budynku stojącego tuż nad rzeką było Biuro Planowania Przestrzennego, podległe Wojewódzkiej Dyrekcji Rozbudowy Miast i Osiedli Wiejskich. Po jego przeniesieniu do poprzedniego budynku, w 1979 r. cały budynek został przydzielony redakcji „Tygodnika Ciechanowskiego”, który powstał 14 grudnia 1979 r. na ulicy Orylskiej w Domu Nauczyciela, gdzie mieściła się redakcja „Naszej Trybuny”. 22 grudnia 1979 r. pod adresem Strażacka 6 ukazał się nr 2 „Tygodnika Ciechanowskiego”. Redakcja mieściła się tutaj do pierwszych dni maja 1990 r. Ostatni numer pod tym adresem (nr 18) ukazał się 4 maja 1990 r. Wtedy to tytuł przejęła spółka dziennikarska „Ciech-Press” i redakcja przeprowadziła się do kamienicy przy ul. Ks. Piotra Ściegiennego 2, gdzie istnieje do dziś. Budynkiem zaś zainteresował się ktoś, kto stracił w czasie wojny mienie zabużańskie. Istniejące wówczas prawo zezwalało na staranie się o rekompensatę, o ile upatrzona nieruchomość należała do Skarbu Państwa. Ów mieszkaniec Szczecina czy już może wówczas Ciechanowa, działkę z budynkiem otrzymał i szybko zaproponował redakcji „Tygodnika Ciechanowskiego” jej wynajęcie. Dziennikarze z propozycji nie skorzystali chociaż przyznają, że było w nim bardzo ciepło, ogrzewały go piece akumulatorowe, a wokół było dużo zieleni. Przy budynku mieli nawet swoje ogródki (29). Budynek istnieje do tej pory i jest zamieszkały.

Przypisy:

(1) Kęsik G.: Joachima Łuszczewskiego plan i rejestr pomiarowy siedzib miasta Ciechanowa z 1851 r. – Warszawa; Ciechanów, 2019, s. 72, 76, dod. Odrys siedzib miasta Ciechanowa

(2) [Ciechanów: plan miasta] / zdjęto podług stanu 1947 r., 1:1000, [ok.1960], ark. 26

(3) Kęsik G. Op. cit.

(4) Malinowski T.: Tak to było. – Ciechanów, 2018, s. 127

(5) Blankiewicz Z.: Moje wspomnienia z lat wojny // W: Reminiscencje ciechanowskich AK-owców / zebr. i oprac. J. K. Korzybski. – Ciechanów, 1993, s.109

(6) Relacja Andrzeja Mosakowskiego, 11 kwietnia 2019 r.

(7) https://www.facebook.com/ciechanow/photos/a.471445876210466/1860400000648373/?type=3&theater; dostęp 12 XI 2019 r.

(8) Bartołd R.: Lata 1914-1918 w Ciechanowie. – Tygodnik Ciechanowski, 1987, nr 46, s. 1, 5

(9) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 28, 33

(10) Malinowski T. Op. cit., s. 126

(11) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa – cmentarz komunalny. – Ciechanów, 2006, s. 7

(12) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Zielona Ścieżka i Strażacka – spotkanie w Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ciechanowie, 3 IV 2019 r. – informacja od uczestników. Zob. http://pbpciechanow.pl/pl/aktualnoci/spacerkiem-po-ciechanowie/item/418-spacerkiem-po-ciechanowie-spotkanie-vii.html

(13) Park Stalingradzki.- Głos Ciechanowa, 1954, nr 1, s. 6

(14) erbe: Szukamy ulic Konopnickiej i Krasińskiego. – Głos Ciechanowa, 1956, nr 12, s. 10

(15) Korzybski J.K.: Ciechanowskie pamiątki przeszłości. – Ciechanów, 2000, s. 79, poz. 81;  Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. Op. cit., s. 30, 138

(16) Spacerkiem po Ciechanowie … Op. cit.

(17) Korzybski J.K.: Ciechanowskie pamiątki przeszłości. – Ciechanów, 2000, s. 80, poz. 82

(18) (grot): Koncert życzeń. – Tygodnik Ciechanowski, 1980, nr 39, s. 4; Polem.: W sprawie napiwków. – Tamże, nr 41, s. 7

(19) (rymar): Oby nam się… – Tygodnik Ciechanowski, 1981, nr 29, s, 8

(20) PCKiSz/TM: Mural inspirowany sztuką Biegasa. – Puls, 2016, nr 8, s. 10; Red: Mural Biegasem zainspirowany. – Tygodnik Ilustrowany –2016, nr 66, s. 6

(21) Korzybski J.K.: Ciechanowskie pamiątki przeszłości. – Ciechanów, 2000, s. 80, poz. 82; Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz. 2. – Ciechanów, 2002, s. 189; Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz. 2. – Ciechanów, 2002, s. 189

(22) Szymański J.: Służba zdrowia //W: Ciechanów w okresie władzy ludowej. – Ciechanów, 1968, s. 159; Spacerkiem po Ciechanowie… Op. cit.

(23) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. Op. cit., s. 30

(24) Relacja Andrzeja Mosakowskiego, 11 kwietnia 2019 r.

(25) Kęsik G. Op. cit.

(26) Relacja Anny Gutkowskiej, 5 października 2019 r.

(27) Przełomowe inwestycje za ponad 97 mln zł. – Gazeta Samorządu Miasta Ciechanów, 2010, nr 10 (specjalny), s. 8-9, il.

(28) Red.: Ulica w centrum miasta została nazwana. – Gazeta Samorządu Miasta Ciechanów, 2011, nr 1, s. 6

(29) Spacerkiem po Ciechanowie… Op. cit. Relacja dziennikarzy TC