Ulica Grodzka nr 2 w Ciechanowie

Ulica Grodzka nr 2 w Ciechanowie

Parzysta strona ulicy Grodzkiej na odcinku od ul. Mickiewicza do pl. Kościuszki obecnie nie jest zabudowana. Przylegające do niej działki stanowiły przed wojną jedną posesję należącą do Walentego Zmudczyńskiego.

Na rogu ulicy 3 Maja (ob. Grodzka) i Mickiewicza stał bowiem drewniany dom oznaczony jako ul. 3 Maja 2. Niemcy, rejestrując w czasie okupacji zabudowania w mieście datowali jego powstanie na 1882 r., a jako właściciela wymienili właśnie Walentego Zmudczyńskiego.

Dom przy ul 3 Maja 2 w czasie okupacji (Fot. ze zbioru AP Mława. Zespół GHTO)

Przed wojną mieszkała w tym domu przełożona pensji Julia Kratowska i krawiec Stanisław Lasocki.

Julia Kratowska urodziła się w 1870 r. Puławach. Pracowała jako nauczycielką w Lublinie, uczyła prywatnie i na kompletach, założyła też własną szkołę średnią. Związała się z PPS, w 1905 r. walczyła o polską szkołę. Była więziona, ale zwolniona na pogrzeb siostry w 1909 r., uciekła do Zakopanego. Tam zajmowała się nauczaniem i pracą niepodległościową. Poznała Stefana Żeromskiego i Józefa Piłsudskiego. W 1918 r. osiedliła się w Ciechanowie, gdzie m.in. odwiedził ją Marszałek. Niosła pomoc na zapleczu frontu w wojnie 1920 r. Pracowała jako nauczycielka. Przez dwa lata kierowała Gimnazjum Żeńskim, później nauczała w gimnazjum koedukacyjnym. Założyła też własną pensję. Uczyła języka francuskiego. Julia Kratowska w 1935 r. została senatorem powołanym dekretem Prezydenta RP. Wtedy część senatorów wybierano w wyborach, a część powoływano za zasługi.

Wspomina Jerzy Olszewski: Marszałek bardzo ją szanował, ona jego również. Kiedy robiła klasówkę z francuskiego, często prosiła uczniów, również mnie, żeby pomóc jej zanieść zeszyty do domu. Tuż przy wejściu z korytarza do salonu, po prawej stronie w rogu stało porządne krzesło. Na tym krześle nie wolno było nikomu usiąść, nic położyć, bo na nim siedział Marszałek, kiedy ją odwiedził w 1924 r. Gdy te zeszyty odnosiliśmy, to celowo kładliśmy je na tym krześle. Od razu była awantura:

– Co ty robisz, tam Marszałek siedział, a ty tam zeszyty kładziesz?!

Julia Kratowska. (W: Lewandowski E.: Sylwetki nauczycieli ciechanowskich. Cz.1. – Ciechanów, 1994, s. 51)

Pomocą domową u Julii Kratowskiej była pani Flis, mieszkająca przy ul. Szkolnej. Kratowska zaopiekowała się rodzeństwem Majchrzaków – Marią i Julianem, gdy w 1919 i 1920 r. zmarli ich rodzice na hiszpankę – odmianę grypy dziesiątkującą ludność Polski. Ojciec dzieci był majstrem budowlanym. Finansowała ich naukę. Maria została nauczycielką, a jej bratu umożliwiła skończenie szkoły kadetów w Rawiczu. We wrześniu 1939 r. Maria Majchrzak została ochotniczką w oddziale sanitarnym i niosła pomoc rannym pod Kutnem. Julian natomiast bronił twierdzy Modlin. Po kapitulacji wrócili do Ciechanowa. W czasie okupacji Julia Kratowska przebywała razem z Majchrzakówną w Generalnej Guberni. W maju 1945 r. spotkałem je – wspomina J. Olszewski – bardzo zabiedzone, na Dworcu Wileńskim, gdy wracaliśmy do Ciechanowa. Kratowska nawet przyzwoitej walizki nie miała, tylko powiązane tobołki. Zmarła 27 sierpnia 1946 r. Została pochowana na cmentarzu przy ulicy Płońskiej.

Julian Majchrzak natomiast zimą 1940 r. przedostał się przez Tatry do Czechosłowacji i dalej do Jugosławii, skąd popłynął do Marsylii. W Paryżu dołączył do polskich wojsk, by w czerwcu 1940 r. odpłynąć do Londynu. W Szkocji zaliczył kurs dla oficerów spadochroniarzy, ukończył też Wyższą Szkołę Polskiej Armii Lądowej, broniąc pracę na temat brytyjskiej doktryny generała Fullera. W czerwcu 1944 r. służył w dywizji generała Sosabowskiego i wylądował na plaży w Normandii. Po wojnie krótko wykładał w szkole wojskowej, po czym w 1949 r. zaciągnął się do Legii Cudzoziemskiej. Był w Algierii, walczył w Wietnamie. Ożenił się z Algierką francuskiego pochodzenia Marie-Jeanne Clle i przez pewien czas prowadził hotel w Algierii, później w Tabres we francuskich Pirenejach otworzył sklep z damską galanterią, by w końcu zostać recepcjonistą w Lourdes. Marzył o powrocie do kraju, dopiero w 1962 r. przyjął obywatelstwo francuskie. Był pełen uznania dla Piłsudskiego, otaczał kultem Napoleona, podziwiał marszałka Focha i bardzo przeżywał spotkania z Polonią. W ostatnich miesiącach chorym Majchrzakiem zajmowała się profesor Lucienne Michou z Tabres, ona organizowała też jego pogrzeb w 1986 r. Później przyjeżdżała do Ciechanowa na grób Julii Kratowskiej.

Grób J. Kratowskiej na cmentarzu przy ul. Płońskiej, 2010 r. (Fot. B. Bielasta)

Drugi lokator domu przy ul. 3 Maja 2 – krawiec Stanisław Lasocki – był znanym i podobno najdroższym fachowcem swojej branży w mieście. U niego ubierali się okoliczni dziedzice. Lasocki miał 4 synów, w tym Kazimierza, Stanisława i Zdzisława. Najstarszy również był krawcem, pomagał ojcu, a pozostali byli przed wojną uczniami Krasiniaka. Najmłodszego, ze względu na wzrost i figurę, chłopcy nazywali Niteczką. Kazimierz został nauczycielem niemieckiego w LO, później głównym księgowym w NBP.

W czasie okupacji w tym domu (Hermanstrasse 2) mieszkał z rodziną Niemiec, pracujący w banku na ul. Warszawskiej. Jego córka, wówczas mała dziewczynka, osiadła po wojnie w Szwajcarii. Spotkawszy ciechanowianina Marka Grotkowskiego wspominała pobyt w Ciechanowie. Przyznała, że ojciec był nazistą. Pod koniec wojny został wysłany na front, skąd już nie powrócił.

Opisywany dom rozebrano w latach 70. XX w. W jego miejscu urządzono plac zabaw dla dzieci mieszkańców bloku przy pl. Kościuszki 1/3.

Rozbiórka domu przy ul. Grodzkiej 2, na pierwszym planie plac po rozebranym kinie „Nysa”, ok. 1974 r. (fot. ze zbiorów Urzędu Miasta)

Drugą część działki Zmudczyński przeznaczył pod budowę kina, które stanęło w 1918 r. na rogu ul. 3 Maja i pl. Kościuszki jako kino „Polonja”. Zostało przypisane do pl. Kościuszki. Kino, nazwane później „Nysa” funkcjonowało tu do 1973 r., po czym około 1974 r. budynek wyburzono. Przy wschodniej pierzei placu Kościuszki stanął blok mieszkalny z usługowo-handlowym parterem, tzw. akwarium (nr 1/3), dotykający szczytem do ul. Grodzkiej.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

WC Captcha 60 − 55 =