Dembowscy byli jedną z bardziej znanych rodzin ziemiańskich w Polsce. Pieczętowali się herbem Jelita (Koźle Rogi, Koźlarogi, Hastae) i posługiwali zawołaniami: Jelita i Nagody. Ich przydomki to Sarjusz i Kozłoróg.

W XIX w. mamy do czynienia na Mazowszu z czterema gałęziami rodu Dembowskich. To potomkowie trzech Józefów Dembowskich i jednego Ignacego.

Józef Dembowski osiadły w Smardzewie w Płońskiem, ożeniony z Emilią Małowieską, zmarły w 1842 r., piastował liczne funkcje wynikające z jego prawniczego wykształcenia. Posiadał kilka majątków, które odziedziczyli jego potomkowie – synowie: Franciszek – Lipę i Leśniewo w Ciechanowskiem, Wiktor – Koziminy w Płońskiem i później Lipę, Aleksy – Przedwojewo i Jałową Wieś w Ciechanowskiem oraz córki: Konstancja Morawska i Leonida Bojarska – Smardzewo. Ich dzieci i wnuki zapisali wiele chlubnych i jednocześnie tragicznych kart w historii ojczyzny.

Józef Dembowski z Pułtuska, syn Kazimierza, a bratanek Józefa ze Smardzewa, ożeniony najpierw z Konstancją Zawadzką, a później z Zofia Ubysz, zmarły w 1865 r., był tak jak i stryj prawnikiem. Jego potomkowie otrzymali staranne wykształcenie i wielu z nich zasłużyło się pracą, działalnością społeczną i walką w obronie ojczyzny. Syn Bronisław – prawnik z wykształcenia, z zamiłowania został etnografem i badaczem kultury podhalańskiej. Jego brat Tadeusz to wybitny lekarz wileński, a jego córka Zofia Dembowska-Romer – znana malarka. Kolejny syn Aleksander – ziemianin i działacz socjalistyczny był ojcem kilkorga dzieci. Oni i ich potomkowie to najczęściej powstańcy warszawscy, ludzie nauki, kultury, biznesu, a nawet zmarły niedawno biskup włocławski.

Józef Dembowski z Luberadza w Ciechanowskiem – zmarły w końcu XVIII w. był m.in. ojcem Eleonory Zielińskiej i dziadkiem Feliksa Zielińskiego – tłumacza, publicysty, działacza demokratycznego Wielkiej Emigracji po powstaniu 1831 r., fotografa, konstruktora, dyplomaty, wreszcie bibliotekarza.

Ignacy Dembowski z Nacpolska w Płońskiem, ożeniony z Eleonorą Zboińską, zmarły w 1861 r., miał synów: Tytusa, gospodarującego w rodzinnym majątku, Zygmunta osiadłego w Kosienicach w Galicji i obracającego się w arystokratycznych kręgach oraz córki: Eleonorę Brzozowską z Kamienia koło Puław i Rozalię Łaźniewską z Pieścideł w Płońskiem. Ich potomkowie tworzyli znane rodziny Tarnowskich, Piwnickich, Jaworowskich, Łaźniewskich, Dembowskich, Skrzyńskich, Tyszkiewicz-Łohojskich i innych

Wykształcenie, pracowitość, wyniesione z rodzinnych domów wartości sprawiały, że Dembowscy byli rodem zamożnym, wpływowym, którego członkowie zajmowali wiele eksponowanych stanowisk. Mieli szlacheckie rodowody, wywodzili się z ziemiaństwa, ale gospodarstwa już na początku XIX w. często traktowali jedynie jako swego rodzaju zabezpieczenie materialne, pracując raczej w innych zawodach Kolejne pokolenia z posiadaniem ziemi miały coraz mniej wspólnego. Dzieci, w tym także córki, otrzymywały staranne wykształcenie i potrafiły je doskonale wykorzystać. Spotykamy wśród nich prawników, wykształconych rolników, ekonomistów, inżynierów, artystów, lekarzy, wojskowych. Angażowali się w działalność społeczną, najczęściej związaną z wykonywanym zawodem, polityczną, a kiedy zaszła potrzeba – walczyli, działali w ruchu oporu, brali udział w powstaniach, w tym licznie w powstaniu warszawskim, trafiali do obozów koncentracyjnych i jenieckich. Po wojnie dość często pozostawali na obczyźnie, nie zapominając jednak o polskich korzeniach.

Świadkami wielkości i zamożności rodów były ich siedziby, dwory i pałace, które niejednokrotnie przetrwały do naszych czasów. Przepadło zazwyczaj ich wyposażenie, zgromadzone księgozbiory i dzieła sztuki. Zniszczeniu uległo też ich otoczenie – wspaniałe parki, mała architektura.  Ocalały w dużej mierze groby, chociaż ich stan zachowania jest różny, i to zarówno na małych wiejskich i czasami miejskich cmentarzach, jak i na tych znanych, dużych nekropoliach.

W 2021 r. ukazała się w Ciechanowie moja książka „Dembowscy na Mazowszu” przybliżająca przedstawione powyżej cztery rody. Historię rodzin i biografie poszczególnych osób, uzupełniają tablice genealogiczne, które ułatwią śledzenie ich losów. Dopełnieniem jest niezwykle cenny pamiętnik Hanny Lasek – prawnuczki Wiktora Dembowskiego. Tekst publikacji uzupełniają przypisy i bibliografia oraz indeksy: osobowy i geograficzny.

Zainteresowanych publikacją proszę o kontakt: e-mail: barbarabielasta@gmail.com