Mickiewicza 1.

Pierwszym budynkiem stojącym po lewej stronie ul. Mickiewicza jest dawna kamienica czynszowa, zbudowana około 1910 r., pierwotnie w pewnym oddaleniu od obecnej ulicy 11 Listopada. Nie wiadomo jaki dokładnie adres był przypisany do nieruchomości, skoro w latach 80. XX w. w dokumentach konserwatora zabytków budynek nosił nr Mickiewicza 1/3, w dokumentach biblioteki – Mickiewicza 3.

Był to budynek murowany z cegły, wolnostojący, piętrowy, postawiony na planie prostokąta z dwoma ryzalitami od wschodu, o ściętym narożu północno-wschodnim. Pokrywał go dwuspadowy dach. Od strony ulicy Mickiewicza budynek posiadał dwa wejścia: jedno na rogu, prowadzące do lokalu na parterze i drugie w końcu budynku, będące wejściem na piętro. To ostatnie zwieńczone zostało trójkątnym szczytem oprofilowanym gzymsem. Nad wejściem narożnym znajdował się balkon z ozdobnie kutą żelazną balustradą, obok wejścia – zejście do piwnicy i brama wjazdowa. Z tyłu znajdowało podwórko i przylegające od wschodu zabudowania gospodarcze.

Obiekt przeszedł w 1965 r. remont kapitalny. Również w 1968 r. prowadzono prace budowlane. W 1997 r. został wpisany do rejestru zabytków(1). Na przełomie XX i XXI w. jego stan był jednak niezadowalający. W 2001 r. rozpoczął się, za zgodą konserwatora zabytków jego remont i rozbudowa (2). Dostawiono drugie piętro oraz część przylegającą do ul. 11 Listopada. W głównym gmachu od strony ulicy pojawiły się też trzecie drzwi. Zamiast dawnych pomieszczeń gospodarczych, od strony południowo-wschodniej stanęła piętrowa oficyna użytkowa z lokalami biurowo-usługowymi.

Kamienicę zbudowano dla rodziny Wysockich (3). To tutaj aż do wybuchu I wojny światowej cały parter zajmowało stowarzyszenie śpiewacze „Lutnia”, powstałe po zamknięciu Domu Ludowego w 1907 r. i stanowiące nowy ośrodek życia społeczno-kulturalnego Ciechanowa. Prowadziło chór, ale też czytelnię czasopism, organizowało wieczory dyskusyjne i artystyczne, przedstawienia, żywe obrazy i publiczne zabawy w ruinach zamku. Przewodniczącą „Lutni” była żona Jana Reutta, chórem kierował pisarz notarialny Gene, a administracją zajmowała się Al. Pazyrowa (4).

Lokatorami domu byli m.in. Bartołdowie oraz blacharz Stefan Gogolewski, który w 1920 r. sympatyzował z bolszewikami, za co został rozstrzelany na zamku (5). Robert Bartołd pisał, że w 1914 r. na Mickiewicza (prawdopodobnie jako ich sąsiad) kwaterował dowódca 1. Korpusu Turkiestańskiego walczącego na ziemi ciechanowskiej z Niemcami – nadbałtycki Niemiec generał Siergiej Scheidemann. Ilekroć wychodził na ulicę – wspominał – zawsze jak cień szedł za nim uzbrojony wysoki Czerkies z kindżałem za pasem. Sztab Korpusu i sąd wojenny mieścił się w piętrowej kamienicy, obecnie zajętej przez biura muzealne (6).

Wobec wątpliwości adresowych, zasygnalizowanych na początku, nie wiadomo na pewno czy w tym budynku (Mickiewicza 3) mieszkał też przed wojną Władysław Malinowski – lekarz powiatowy, położnik, kierownik kasy chorych (7) oraz czy tu, również przy ul. Mickiewicza 3, własny gabinet otworzyła 15 X 1931 r. dentystka Franciszka Kamińska (8).

 

Po Wysockich następnym właścicielem kamienicy został Szczepan Zembrzuski, od którego odkupił ją w 1937 r. Edmund Buraczyński (9) (1901-1981) – drogista, ochotnik na wojnie 1920 r. Należał do znanych ciechanowian. W swoim domu otworzył i prowadził do wybuchu wojny skład apteczny, a na placu Kościuszki stację benzynową. Posiadał motocykl z wózkiem, w domu miał zainstalowany telefon. Pełnił różne funkcje społeczne. Jego żoną została w 1937 r. Kornelia Grzelczyk (1901-1993) z Koziczynka, w latach 1925-1929 urzędniczka w Starostwie, następnie wychowawczyni w sierocińcu znajdującym się przy stacji kolejowej, po wojnie pracownik szpitala (10).

W czasie wojny w budynku mieściła się hurtownia, którą prowadził Willy Neuendorf. W biurze hurtowni pracował m.in. Henryk Gralewski (11).

Po wojnie Buraczyńscy, mimo że pozostali właścicielami, to faktycznie jedynie administrowali budynkiem. Krótko mieściła się tam apteka. W 1945 r. znalazła w nim siedzibę Komenda Powiatowa Milicji Obywatelskiej, później niektóre wydziały Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, inspektorat statystyczny (12). Na górze były też biura MHD. W latach 50. XX w., na dole mieścił się Wydział Skupu Prezydium Powiatowej Rady Narodowej, później Wydział Skupu i Handlu. Wchodziło się tam po schodkach z rogu budynku. Tam też ulokowało się biuro węglowe (13). Gdy zniesiono obowiązkowe dostawy, to zlikwidowano wspomniany Wydział Skupu i wtedy, w końcu lat 50. lokal na parterze budynku zajęła Wypożyczalnia Powiatowej i Miejskiej Biblioteki Publicznej (od 1976 r. – Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej) w Ciechanowie i funkcjonowała tu do 1991 r. (14).

Na górze, oprócz Buraczyńskich, mieszkali nadal lokatorzy. Wśród nich wymienia się Antoniego Danhoffera (1867-1950) – inżyniera, dyrektora technicznego pracującego w dawnym w młynie Wajnsztoka (15). To był wysoki, postawny, lekko łysawy mężczyzna – opisuje go Andrzej Piotrowski. W podwórzu posesji Buraczyńskich mieszkał natomiast Jan Korzybski z żoną – pracownik Wydziału Finansowego Prezydium PRN i znany ciechanowski regionalista (16). Przez jakiś czas w części pomieszczeń odbywały się zajęcia pozalekcyjne, w tym plastyczne.

Po śmierci Korneli Buraczyńskiej, jako właściciele budynku byli zapisani Mariola i Waldemar Kamińscy (17). W 1999 r. kamienicę nabyło Przedsiębiorstwo Usługowo-Handlowe „H.Malinowski & E. Łukaszewski”. Po 2 latach odsprzedało ją spółce Budownictwo Ogólne, w której Henryk Malinowski został pełnomocnikiem. W kamienicy mieszkało wówczas, zresztą od czasów okupacji, dwóch lokatorów: na górze Tabaczyńscy (2 osoby) i na dole Wojciech Kowalski z synem. Spółka Budownictwo Ogólne przeprowadziła remont i rozbudowę kamienicy (18).

Wiosną 2018 r. parter starego gmachu zajmowała w części Apteka Społeczna, a w drugiej sklep Mid Season Sale 4F z odzieżą sportową. Na parterze części dobudowanej znajdował się salon „Świat Garniturów”, a na górze: Salon Sukien Ślubnych „Wiktoria”, kancelaria Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ciechanowie Marka Wojtczaka oraz kancelaria notariuszy: Barbary Barwińskiej i Andrzeja Piątkowskiego. Adres Mickiewicza 1 ma też przebudowana oficyna stojąca wzdłuż południowej granicy działki, przylegająca do starego budynku od wschodu. Wejście do lokali w niej usytuowanych znajduje się od strony ulicy 11 Listopada. Mieści się tam m.in. Oddział Ciechanowski NSZZ „Solidarność”.

 

 

Mickiewicza 3

Według mapy z 1930 r. (zob. Ulica Mickiewicza, cz.1) na działce sąsiadującej z późniejszą posesją Buraczyńskich stały dwa budynki. Jeden, odsunięty nieco od ulicy i „przyklejony” do oficyn należących do Buraczyńskich i drugi – tej samej chyba wielkości – stojący przy południowej granicy działki, ale tuż przy ulicy (19). Po wojnie – wg mapy z 1947 r. – pozostał tylko ten ostatni, oznaczony jako dom mieszkalny (20). Działka należała do rodziny Roszków. To tu zapewne przed wojną szewc Andrzej Roszko (1871-1945), mieszkaniec ul. Zagumiennej, miał skład opałowy i magiel ręczny (21). Według relacji ciechanowian po wojnie na tej posesji znajdował się dom mieszkalno – warsztatowy rodziny Kazimierza Kondrackiego (1925-1983) – oficera rezerwy, kierownika administracyjnego WRZZ, który za żonę pojął Hannę Roszko. Tu też miał warsztat szewc A. Ozdobiński oraz mieściły się magazyny byłej Rzemieślniczej Spółdzielni  Zaopatrzenia i Zbytu. Biura tej spółdzielni znajdowały się w okolicy dzisiejszej ulicy Mikołajczyka, między domem Wernerów (Warszawska 37) a domem Rutkiewiczów (Warszawska 33). Po Kazimierzu Kondrackim posesję przejął jego syn (22).

Obecnie na działce tuż przy ulicy stoi jeden piętrowy budynek. Parter zajmuje Apteka Dr. Optima, a pierwsze piętro dwa biura parlamentarne: senatora RP Jana Marii Jackowskiego i poseł na Sejm RP Anny Cicholskiej. Biuro Poselskie Anny Cicholskiej zostało uroczyście otwarte 12 grudnia 2014 r.

 

Mickiewicza 5 i 7

Trudno w tej chwili, wobec sprzecznych przekazów, odtworzyć historyczne usytuowanie poszczególnych nieruchomości przy ulicy Mickiewicza i ustalić ich właścicieli.

Według mapy z 1930 r. na kolejnej działce za obecną posesją nr 3, stały dwa budynki: oficyna usytuowana tuż przy ulicy wzdłuż północnej granicy i dom w głębi, stojący frontem do ul. Mickiewicza (23). Być może w którymś z tych budynków mieściła się w 1913 r. szkoła powszechna z językiem rosyjskim (24), a od 1916 r. pensja Romany Grabowskiej nazywana już gimnazjum, przeniesiona do tego drewnianego domu z ul. Warszawskiej. Sekretarką szkoły była Monika Brzęczek, która zajmowała się też biblioteką. Gimnazjum funkcjonowało tu do 1919 r. (25). Według jednych pensja ulokowana była w domu Śmietanków znajdującym się przy ul. Zakroczymskiej. Później na tej parceli powstał budynek Stowarzyszenia Rolniczo-Handlowego, popularna STOROHA (26). Według innych – między ulicą Mickiewicza a Zakroczymską była posesja Heleny i Józefa Lenkiewiczów: dom z płotem i ogrodem z drzewami owocowymi. W 1920 r. posesję kupiło za  140 tys. marek Stowarzyszenie Rolniczo-Handlowe (STOROHA) (27).

Wspomniana mapa z 1930 r. wskazuje dalej jeszcze jedną działkę z niewielką oficyną przylegającą do budynku na poprzedniej działce oraz dwie puste działki, przedzielone ścieżką (Mickiewicza 7?, Mickiewicza 9?, Mickiewicza 11?).

Tymczasem wg mapy z 1947 r. działki nr 5, 7 i 9 były puste. Tu już chyba Niemcy zlikwidowali wszelkie zabudowania, o ile tam się znajdowały, i zaczęli urządzać skwer z alejką łączącą ulicę Mickiewicza z ulicą Zakroczymską (obecnie 11 Pułku Ułanów). W latach 1953-1955 pracownicy Prezydium PRN, w ramach czynów społecznych uporządkowali teren, posieli trawę, posadzili drzewa, alejkę wyłożyli betonowymi płytkami, a obok ustawili drewniane ławki na betonowych słupkach (28). Chociaż nie na długo utrzymał się tam porządek, to skwer otrzymał nawet nazwę Plac Bohaterów Armii Czerwonej (28a). Na posesji nr 11 rozciągał się natomiast ogród warzywno-owocowy. – Krótko, po 1945 r., w południowej części skwerku znajdowała się drewniana wiata, będąca przystankiem i poczekalnią dla pasażerów nowo powstającego Przedsiębiorstwa Komunikacji Samochodowej (PKS) oraz mały, drewniany kiosk, pełniący funkcję małego, ogólnospożywczego sklepu dla pracowników b. Starostwa i b. PPRN [Prezydium Powiatowej Rady Narodowej] oraz Sądu Grodzkiego, później Sądu Powiatowego, który zajmował ok. 75% powierzchni II piętra budynku  b. Starostwa – relacjonuje Jan Adamkiewicz (29).

Nie wiadomo, czy obecny budynek nr 7 usytuowany przy końcu ulicy Mickiewicza zajmuje miejsce trzech zabudowanych przed wojną działek, oznaczonych na planach z 1930 i 1947 r. jako ostatnie (Mickiewicza 13?, Mickiewicza 15?, Mickiewicza 17?).

Pierwsza z nich należała przed wojną najprawdopodobniej do Marii i Maksymiliana Nawrockich i ze spadku po Marii i z darowizny po Maksymilianie została podzielona w 1929 r. między Stanisławę Dzierzęcką i Marię Boniakowską. Boniakowska otrzymała część z budynkami (dom przy ul. Mickiewicza, oficyna od północnej strony działki i mała komórka), podwórzem i częścią ogrodu o powierzchni około 981 m², a Dzierzęcka – ogród o powierzchni 1020 m² (30). W 1947 r. na działce (nr 13?) stał drewniany budynek mieszkalny, który zajmowali Góreccy, Świecowie i Wojtusikowie.

Na drugiej (nr 15?), tuż przy ulicy również znajdował się drewniany parterowy dom mieszkalny z przyklejoną do niego od północy oficyną. a wzdłuż południowej granicy budynki gospodarcze. Na działkę prowadziły dwie bramy: jedna od ulicy Mickiewicza, druga – od Świerczewskiego, przy domu był ogródek kwiatowy. Ta posesja należała od 1946 r. do Stefana i Ireny Kosmowskich oraz Wincentego i Jadwigi Rutkiewiczów, który kupili ją do spółki (31). Stefan Kosmowski (1905-1969), syn Jana i Kolety z Bieńkowskich był z zawodu rzeźnikiem, pracował w sklepie masarskim w Sońsku. Żenił się dwa razy. Pierwszą żoną była Irena Długołęcka (1912-1953). Dzieci nie mieli, gdyż jedyna córeczka zmarła jako dziecko. Drugą żoną Stefana została Jadwiga Rutkiewicz z Włoczewskich (1908-1994), wdowa po Wincentym. Bracia Stefana: Feliks i Lucjan, również byli rzeźnikami. Przy wjeździe na posesję od strony ul. Świerczewskiego (obecnie 11 Pułku Ułanów Legionowych) w niewielkim budynku, stryjeczny brat Stefana – Edmund Kosmowski prowadził w latach 50. XX w. warsztat naprawy rowerów i motocykli, który później przeniósł na ul. Pułtuską – róg pl. Jana Pawła II (32). Wincenty Rutkiewicz (1901-1959) również był rzeźnikiem, ale na Mickiewicza mieszkał z rodziną bardzo krótko, bo już w 1948 r. kupił kamienicę przy ul. Warszawskiej 33, a swoją część na Mickiewicza sprzedał Kosmowskim, którzy zajęli zakupione pomieszczenia, natomiast swoje dawne – wynajmowali. Przez krótki czas mieszkała tam jeszcze Melania Sitkowska, córka Rutkiewiczów z mężem Jerzym i dziećmi, później jako lokator Kowalski – pracownik Prezydium PRN, a po nim Wyszkowscy. Tak było aż do rozbiórki domu (33).

Ostatnia posesja (nr 17?) przypisana najprawdopodobniej również do ulicy Mickiewicza należała do Dworakowskich. Znajdował się tam murowany dom i ogród. W domu tym swój gabinet stomatologiczny urządziła Elżbieta Kamińska (1934-2001), żona Jana, a córka Dworakowskich. Po wywłaszczeniu, Kamińscy pobudowali dom na swojej działce przy ul. Świerczewskiego, będącej przedłużeniem tej przy Mickiewicza (35).

Obecnie, poza posesją nr 1 i 3, dalszy ciąg lewej strony ul Mickiewicza zajmuje tzw. osiedle Mickiewicza powstałe w latach 70. XX w., na które składają się dwa bloki mieszkalne: nr 5 i 7, usytuowane wzdłuż ulicy Mickiewicza i do niej przypisane oraz trzy bloki: nr 20, 22 i 24 należące do ulicy 11 Pułku Ułanów Legionowych, do których dojazd znajduje się od strony ul. Mickiewicza. Wszystkimi administruje Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko-Własnościowa „Zamek” w Ciechanowie.

W styczniu 1980 r. w bloku przy ul. Mickiewicza 6 (to zapewne obecny blok nr 5 lub 7) Spółdzielnia Mieszkaniowa Lokatorsko Własnościowa „Zamek” zorganizowała pierwszą w mieście świetlicę osiedlową. Na jej cele zaadoptowano pomieszczenia gospodarcze mieszczące się w najniższej kondygnacji bloku (35). Nie wiadomo jak długo placówka tam funkcjonowała.

Blok mieszkalny przy ul. Mickiewicza 5, oddany do użytku w 1973 r., stoi w pewnym oddaleniu od budynku nr 3. Ta przerwa między budynkami jest właściwie zapleczem bloku stojącego wzdłuż ulicy 11 Pułku Ułanów Legionowych oznaczonego nr 20. Analogicznie między blokiem nr 5 a nr 7 jest również przerwa, na której znajduje się wjazd i parking bloku nr 22. Za budynkiem 7 jest dojście do bloku nr 24 przy ul. 11 Pułku. W odróżnieniu od bloku nr 5, w budynku nr 7 na parterze zaprojektowano lokale usługowo-handlowe. Przez pewien czas funkcjonowało tu Centrum Ogrodnicze i Kwiaciarnia „Magnolia”. Wiosną 2018 r. znajdował się tutaj lokal Wydziału Zamiejscowego Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie, Centrum Ubezpieczeń ATUT Natalii Czaplickiej i Centrum Podróży wakacje.pl. W obu blokach niektórzy mieszkańcy prowadzą też działalność gospodarczą.

Przypisy:

(1) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. Andrzej Wojciechowski. – 1986. Sygn. B.268.

(2) Kaczorowska T.: Trzęsienie lokatorami. – Gazeta na Mazowszu, 2001, nr 121, s. 6

(3) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. Andrzej Wojciechowski. – 1986. Sygn. B.268

(4) Pazyra S.: Dzieje Ciechanowa i ziemi ciechanowskiej. – Ciechanów, 1976, s. 470

(5) Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz.3. – Ciechanów, 2007, s. 9; Lewandowski E., Marut R.: Robert Bartołd. – Ciechanów, 1998, s. 22

(6) Bartołd R.: Lata 1914-1918 w Ciechanowie. – Tygodnik Ciechanowski, 1987, nr 46, s. 5

(7) Borkowski A.: Karol Szwanke. – Ciechanów, 1987, s. 9

(8) Ogłoszenie w: Kronika Ciechanowska, 1931, nr 17, s. 11

(9) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. Andrzej Wojciechowski. – 1986. Sygn. B.268

(10) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. – Ciechanów, 2006, s. 40

(11) Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz. 1. – Ciechanów, 2001, s. 68

(12) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. Op. cit, s. 40

(13) Informacja przekazana na spotkaniu „Spacerkiem po Ciechanowie – ul. Mickiewicza”, 21 XI 2018 r. w Powiatowej Bibliotece Publicznej (nagranie w zbiorach PBP)

(14) Bielasta B.: 60 lat Powiatowej Biblioteki Publicznej w Ciechanowie. – Studia Mazowieckie, 2008, nr 3, s. 137-150

(15) Lewandowski: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 72

(16) Informacja przekazana na spotkaniu „Spacerkiem po Ciechanowie – ul. Mickiewicza” 21 XI 2018 r. w Powiatowej Bibliotece Publicznej (nagranie w zbiorach PBP)

(17) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. Andrzej Wojciechowski. – 1986. Sygn. B.268

(18) Kaczorowska T.: Trzęsienie lokatorami. – Gazeta na Mazowszu, 2001, nr 121, s. 6

(19) AP Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: plan miasta powiatowego Ciechanów. – 1930, ark. 25

(20) [Ciechanów – plan miasta ]: zdjęto według stanu 1947 r. – [Ciechanów, 1949], k. 27  (kopia w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej)

(21) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. Op. cit., s. 197

(22) Relacja Jana Adamkiewicza w rozmowie z Andrzejem Piotrowskim, 22 VII 2011 r. (Zapis rozmowy w zbiorach PBP w Ciechanowie); Informacja przekazana na spotkaniu „Spacerkiem po Ciechanowie – ul. Mickiewicza” 21 XI 2018 r. w Powiatowej Bibliotece Publicznej (nagranie w zbiorach PBP)

(23) AP Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: plan miasta powiatowego Ciechanów. – 1930, ark. 25

(24) Lewandowski E., Marut R. Op. cit., s. 20

(25) Romeyko-Hurko M.L.: Wspomnienia o ciechanowskiej pensji. – Ciechanów, 1981, .s. 8-10

(26) Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz. 1. – Ciechanów, 2001, s. 12

(27) Lewandowski E.: Ciechanowianie. Cz. 2. – Ciechanów, 2002, s. 22

(28) Kacpura B.: Wirtualny spacerek po starym Ciechanowie. – Czas Ciechnowa, 2019, nr 1, s. 27

(28a) erbe: Kwiecień –miesiącem czystości… – Głos Ciechanowa, 1955, nr 15, s. 2

(29) Relacja Jana Adamkiewicza w rozmowie z Andrzejem Piotrowskim, 22 VII 2011 r. (Zapis rozmowy w zbiorach PBP w Ciechanowie)

(30) AP Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: Plan sytuacyjny nieruchomości położonej w Ciechanowie przy ulicy Mickiewicza N 12 […]. – 1929. Sygn. 906, k. 11

(31) Relacja Melanii Sitkowskiej, 16 I 2019 r. (nagranie w zbiorach aut.)

(32) Relacja Ryszarda Mórawskiego, 14 V 2018 r. (w zbiorach aut.)

(33) Relacja Melanii Sitkowskiej, 16 I 2019 r. (nagranie w zbiorach aut.)

(34) Relacja Jana Adamkiewicza w rozmowie z Andrzejem Piotrowskim, 22 VII 2011 r. (Zapis rozmowy w zbiorach PBP w Ciechanowie); Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. Op. cit., s. 78

(35) zp.: Nowa świetlica osiedlowa. – Tygodnik Ciechanowski, 1980, nr 7 [właśc. nr 4], s. 2