Michał Wacław Lewicki urodził się w Warszawie we wrześniu lub październiku 1822 r.(1) jako syn Ludwika i Marii z Wyrzykowskich. Jego ojciec był znanym i poważanym mecenasem, pracującym przy Senacie Departamentu Warszawskiego, karanym za udział w konspiracji politycznej, zmarłym 7 marca 1853 r. w wielu 77 lat, matka to zacna matrona, którą znała i szanowała cała Warszawa, która odeszła z tego świata 25 czerwca 1867 r. przeżywszy 82 lata. Oboje spoczęli na warszawskich Powązkach (Kw. 14, rz. 3, m. 8).

Michał uczył się w gimnazjum w Lublinie i w Warszawie, następnie ukończył Kursy Prawne i podjął pracę w sądzie. Jego starszy brat Cels, aplikant sądowy w Warszawie, nawiązał kontakty z organizacjami spiskowymi i na przełomie 1840/41 r. został wciągnięty do Związku Narodu Polskiego (ZNP), tajnej lewicowej organizacji niepodległościowej. Jej działacze dążyli do wybuchu powstania, którego celem byłoby nie tylko odzyskanie wolności narodowej, ale i rewolucja społeczna czyli wyzwolenie ludu. Lewicki pozostawał w bliskich stosunkach z emisariuszami emigracji demokratycznej we Francji. To on prawdopodobnie dostarczał pisma emigracyjne ks. Piotrowi Ściegiennemu, współpracującemu z ZNP. Wciągnął do pracy konspiracyjnej brata Michała, który około 1843 r. został członkiem ZNP i łącznikiem między warszawską organizacją, a Ściegiennym, wówczas proboszczem w Chodlu. Ksiądz Ściegienny w swoich działaniach był orędownikiem zbudowania na ziemi Królestwa Bożego, opartego na miłości bliźnich i zasadach wolności, równości, braterstwa i własności. Agitował szczególnie wśród chłopów, także aplikantów i urzędników. Jego idee były zbieżne z zamysłami spiskowców warszawskich. Wkrótce nastąpiły aresztowania wśród tych ostatnich, m.in. został zatrzymany Cels Lewicki i skazany na ciężkie roboty na zesłaniu. Rozbicie organizacji nie wpłynęło na działania księdza Ściegiennego, który dalej budował własne struktury organizacji. Michał Lewicki spotkał się z nim w maju 1843 r. w Warszawie, a 12 października 1844 r. brał udział w decydującej o wybuchu powstania naradzie radomskiej. Tam zadecydowano, że miał kierować akcją na Podlasiu i w Pułtuskiem. 24 października brał udział w wiecu chłopów-powstańców w Krajnie. Wybuch powstania ludowego wyznaczono na 27 października tego roku i Lewicki ruszył do Kielc. Po przybyciu na miejsce został ostrzeżony o wykryciu spisku. Razem z kieleckim aptekarzem Franciszkiem Pantoczkiem, uczniem i współpracownikiem Ściegiennego, zdecydował się na ucieczkę za granicę. Władze carskie, które od jakiegoś czasu rozpracowywały ludowców, rozesłały za nimi żandarmów, a włościanom poleciły pojmać wszystkich podejrzanych. Ci ostatni schwytali Lewickiego niemal na samej granicy pruskiej i związanego dostarczyli do Kielc. Stamtąd więzień został przetransportowany do Cytadeli Warszawskiej. Wyrokiem Sądu Wojskowego, 4 lutego 1846 r. skazany został „tylko” na osiedlenie na Syberii. Była to kara złagodzona przez Paskiewicza, ze względu na wydanie w śledztwie szczegółów spisku. Znalazł się wśród innych współpracowników ks. Ściegiennego, którzy zostali dożywotnio zesłani na Syberię i pozbawieni praw. Miejscem jego katorgi stała się Akatnia.

Amnestia ogłoszona przez cara Aleksandra II z okazji jego koronacji, pozwoliła obu braciom Lewickim na powrót do kraju w 1857 r.

Michał początkowo osiadł w Warszawie i zatrudnił jako aplikant sądowy. Szybko zdecydował się na ożenek. 20 maja 1858 r. poślubił w Zgierzu 27-letnią wdowę Marię Włoszczewską, której mąż Antoni zmarł w Warszawie w 1853 r. Maria była córką zgierskich kupców Antoniego i Wiktorii z Cichockich małżonków Rembiewskich i mieszkała z matką (ojciec już nie żył) w rodzinnym mieście. Michał i Maria zamieszkali początkowo w Warszawie przy ul. Leszno i tam 8 kwietnia 1859 r. przyszedł na świat ich syn Stanisław. Warto tu zaznaczyć, że chrzestnym małego został, w parze z babką Marią Lewicką – Jan Cichocki – rejent okręgu zgierskiego, osoba niewątpliwie wpływowa i spokrewniona z matką dziecka. Najprawdopodobniej za jego sprawą Michał Lewicki już w następnym roku objął stanowisko rejenta przy Sądzie Pokoju w Brzezinach w powiecie rawskim i tam zamieszkał z rodziną. W Brzezinach pojawiły się kolejne dzieci Lewickich: Ludwik urodzony w czerwcu 1860 r. i zmarły 20 grudnia 1861 r., Tomasz urodzony 29 grudnia 1861 r. i Marianna, która przyszła na świat 25 stycznia 1863 r. Pan notariusz najwyraźniej musiał sprzyjać powstańcom styczniowym, a może i angażować się w jakieś działania, bo w drugiej połowie 1863 r. ponownie został aresztowany i na prawie dwa lata trafił do Rosji. Wrócił w 1865 r. i w czerwcu zajął się chrzcinami kolejnego potomka. Bogdan Lewicki przyszedł na świat 10 maja 1864 r., ale ceremonii chrztu dopełniono właśnie po powrocie ojca przez Rząd Rossyjski do Rossyi wywiezionego. Dziecko zmarło kilka miesięcy później – 3 września 1865 r.

Aresztowanie spowodowało, że Michał Lewicki stracił posadę rejenta w Brzezinach. Zdecydował się, a może został zmuszony, przenieść się do Ciechanowa. Osiadł tu w 1867 r., bo od tego roku datowane są dokumenty sporządzone przez jego kancelarię, a przechowywane w mławskim archiwum. Był nazywany rejentem Kancelarii Urzędu Ziemskiego w Ciechanowie lub notariuszem przy Sądzie Pokoju Ciechanowskiego Ujezda. Funkcję tę sprawował do końca życia.

W Ciechanowie rodziły się kolejne dzieci Lewickich. 14 grudnia 1868 r. przyszedł na świat Henryk, który zmarł 26 stycznia następnego roku. 2 maja 1870 r. urodziły się Lewickim bliźnięta: Zygmunt i Emilia. Niestety dzieci zmarły: chłopiec – następnego dnia, dziewczynka – 2 czerwca. 2 czerwca 1870 r. zmarła też Marianna Lewicka, ich matka.

Wdowiec szybko zdecydował się na powtórny ożenek, został wszak sam z małymi dziećmi. Już 13 sierpnia tego roku w warszawskim kościele św. Andrzeja poślubił 38-letnią pannę Michalinę Adamską, córkę zmarłych Michała i Marianny z Kopczyńskich, mieszkającą przy rodzinie, urodzoną w Zegrzu w ówczesnym powiecie pułtuskim. Tym razem Lewickim urodziło się trzech synów: Tadeusz – 20 września 1871 r., Michał – 25 września 1874 r. i Mieczysław – 17 kwietnia 1876 r. Wszyscy trzej doczekali pełnoletności. Tylko matce nie dane było długo cieszyć się dziećmi. Michalina Adamska zmarła 16 września 1882 r.

Michał Lewicki i tym razem poszukał sobie następnej towarzyszki życia. 3 czerwca 1883 r. w kościele Świętego Krzyża poślubił mieszkającą w Warszawie z rodzicami: Ludwikiem i Anielą z Olszewskich, 42-letnią pannę Władysławę Celestynę Karpińską, urodzoną na Kresach we wsi Krzewin Ostrogski w guberni wołyńskiej. W tym małżeństwie dzieci już się nie pojawiły.

Michał Lewicki niewątpliwie utrzymywał ścisłe kontakty z bratem Celsem, który zesłany do kopalń nerczyńskich, po powrocie do kraju, prowadził Warszawie księgarnię i litografię, później czytelnię i wypożyczalnię książek. Zmarł 11 grudnia 1891 r.

Michał Lewicki zmarł w Ciechanowie rok wcześniej – 19 listopada 1890 r.(2) jako zacny i szlachetny obywatel Polski.

Nie są znane losy jego trzeciej żony, chyba  że przy ślubie liczyła nieco więcej lat niż zapisano i to jej dotyczy inskrypcja na grobie na Powązkach: Ś. P. / Władysława / Lewicka / nauczycielka / żyła lat 82 / zm. 8. V 1931 r. / kształciła na Kresach / młode umysły i serca / w miłości ojczyzny i wiary / Cześć jej pamięci / Wdzięczni bratankowie (przed kw. 243, rz.1 m. 18).

Nie wiadomo, gdzie Lewiccy mieszkali w Ciechanowie. Można snuć przypuszczenia, że zajmowali dom przy Zielonym Rynku oznaczony numerem policyjnym 181. Później ta działka połączona z sąsiednią o numerze 180, nosiła adres pl. Kościuszki 12 (róg placu Kościuszki i Zielonej Ścieżki). W czasie pobytu Lewickich w mieście, parcela z dość dużym domem i ogrodem była własnością bezdzietnej wdowy po Antonim Zembrzuskim – Katarzyny z Kondrackich, która zmarła 30 czerwca 1890 r. w Giżynku w parafii Unierzyż. Nie wiadomo, jakie kroki i kiedy podjęli Zembrzuska i Lewicki, w każdym razie, mimo że Michał Lewicki zmarł kilka miesięcy później niż Zembrzuska – nie pojawił się w księdze hipotecznej jako właściciel działki. 20 stycznia 1899 r. właścicielami parceli wycenionej na 2280 rubli zostali za to: Anna Michajłowna Mroczkowska urodzona Lewicka, Maria, Tomasz, Tadeusz, Mieczysław i Michał Lewicki. Zagadką jest tu Anna Mroczkowska. Wszystko wskazuje na to, że była córką Lewickiego, nie udało się jednak ustalić imienia matki, ani kiedy i gdzie się urodziła i wyszła za mąż. Rodzeństwo w chwili wpisu do księgi hipotecznej potwierdzającego otrzymanie spadku, najprawdopodobniej nie mieszkało już w Ciechanowie i dość szybko zrezygnowało z posiadłości.

Niewiele wiadomo o losach potomków Lewickich. Z dwanaściorga dzieci Michała, pięcioro zmarło w wieku niemowlęcym. Nic nie wiadomo o pozostałych dzieciach z pierwszego małżeństwa ich ojca. Najstarszy Stanisław nie został wymieniony wśród uprawnionych do działki w Ciechanowie, zmarł więc zapewne młodo. Nieznany jest los Tomasza, a Marianna / Maria najprawdopodobniej do 1899 r. nie wyszła za mąż.

Tadeusz – najstarszy z synów z drugiego małżeństwa ojca – został inżynierem, później profesorem bakteriologiem, jak zaznaczono w dokumentach Powstania Warszawskiego. Trudno jednak znaleźć dowody jego pracy naukowej. W czasie ślubu mieszkał przy ul. Jasnej w Warszawie, pod koniec życia – na ul. Krasińskiego 20. Ożenił się 10 czerwca 1909 r. z 26-letnią panną Ludwiką Zofią Euzebią Szczuką z Warszawy, córką Dominika i Aleksandry z domu Rott, pochodzącą z parafii Ciechanowiec w ówczesnym powiecie grajewskim. Zginął w swoim domu przy ul. Krasińskiego 30 września 1944 r. jako cywilna ofiara Powstania Warszawskiego.

Młodszy brat Tadeusza – Michał – zmarł w Piasecznie w 1936 r.

Najmłodszy z braci – Mieczysław – postanowił poświęcić swoje życie Bogu. Decyzję podjął chyba dość późno, bo w czasie ślubu brata Tadeusza w 1909 r. mając 33 lata był jeszcze studentem uniwersytetu. Zmarł 6 kwietnia 1929 r. jako 52-letni ksiądz mieszkający przy ul. Nowowiejskiej 24 w Warszawie. Jego zgon zgłosił Mieczysław Adamski – zapewne kuzyn ze strony matki kapłana. Dwaj ostatni – Michał i Mieczysław spoczywają w grobie dziadków Lewickich na Powązkach.

Jedyną pamiątką pobytu rodziny Lewickich w Ciechanowie jest mocno sfatygowany grób Michała Lewickiego na cmentarzu parafialnym przy ul. Płońskiej. Nie wiadomo, czy w tym miejscu spoczywają też jego dwie żony lub zmarłe wcześniej dzieci. Wyprowadzka i praca Michała Lewickiego na prowincji spowodowała, że ten działacz niepodległościowy, rewolucjonista i sybirak został zupełnie zapomniany. Doczekał się tylko anonimowego wspomnienia pośmiertnego, wydrukowanego w „Dzienniku Poznańskim”, być może autorstwa brata lub któregoś z kolegów – konspiratorów oraz notatki w biogramie Celsa Lewickiego, zamieszczonego w „Polskim słowniku biograficznym”.

Przypisy wyjaśniające:

• (1) Zachowały się 2 akty chrztu M. Lewickiego w kościele św. Andrzeja w Warszawie. Pierwszy z 11 X 1822 r. – dot. chrztu Michała Wacława z wody (matka Marianna), drugi – z 15 sierpnia 1823 r. – dot. dopełnienia chrztu Michała Ładysława urodzonego 18 X 1822 r. (matka Marianna). Trzecia metryka zachowana w aktach urodzeń ASC Cyrkuł IV w Warszawie (1822/402) podaje datę urodzin Michała Wacława – 29 IX 1822 r. (matka Marya), podane za: https://geneteka.genealodzy.pl/index.php?op=gt&lang=pol&bdm=B&w=71wa&rid=B&search_lastname=Lewicki&search_name=Micha%C5%82&search_lastname2=&search_name2=&from_date=&to_date= 
• (2) 19 listopada 1890 r. – to data zapisana w akcie zgonu (1890/297). Na płycie epitafijnej na cmentarzu przy ul. Płońskiej w Ciechanowie wyryta jest data 18 listopada 1890 r.

Bibliografia:

AP Mława. Sygn. 335. Akta hipoteczne Sądu Pokoju pow. przasnyskiego domu drewnianego wraz z placem i ogrodem pod nr 181 przy ul. Zielony Rynek w mieście Ciechanowie położonego, Nr hip. 148 lit. C, 1768-1909, k. 1-2

Księgi urodzeń i ślubów parafii w Warszawie, ślubów w Zgierzu, urodzeń parafii w Brzezinach, urodzeń, ślubów i zgonów parafii w Ciechanowie, zgonów w Unierzyżu, W: https://metryki.genealodzy.pl/ 

Ofiary cywilne [Powstania Warszawskiego], W: https://www.1944.pl/ofiary-cywilne/tadeusz-lewicki,24103.html dostęp 22 VIII 2022 r.

Stare Powązki, W: http://mapa.um.warszawa.pl/mapaApp1/mapa?service=cmentarze dostęp 23 VIII 2022 r. [ dane dotyczące grobów Lewickich]

Tyrowicz Marian: Lewicki Cels, W: Polski słownik biograficzny, t. 17. – Wrocław, 1972, s. 227-228

„W Ciechanowie, w Królestwie Polskim…” [Inc. wspomnienia]. – Dziennik Poznański, R. 32, 1890, nr 271 (25 listopada), s. 4 (Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa)

Wolniewicz Marcin: Ściegienny (Sciegienny) Piotr, W: Polski słownik biograficzny, z. 206. – Warszawa, Kraków, 2015, s. 467-472

[Zapisy indeksowe metryk parafii w woj. łódzkim, mazowieckim i w Warszawie], W: https://geneteka.genealodzy.pl/