Ulica Witosa (Zagumienna) od styku z Nowozagumienną, Mikołajczyka i Sikorskiego do Rzeczkowskiej (i dalej)

Strona wschodnia – nieparzysta

d. Zagumienna 77 i 78

Najpewniej pierwsza działka leżąca po prawej stronie obecnej ulicy Sikorskiego, a należąca do dawnej ulicy Zagumiennej i ciągnąca się daleko na wschód (pod Chrzanowo) została podzielona jeszcze przed 1930 r. Na obu jej częściach, od strony ulicy zostały wydzielone dwa siedliska. Oba zostały zabudowane, od frontu stały tam domy mieszkalne.

Były to gospodarstwa panów Wyzińskich – braci, ale nie rodzonych (1). Andrzej Piotrowski opisuje je nieco dokładniej: – Za obecną Sikorskiego mieszkali Mazurowie i Matyccy, dalej Edmund Wyziński i Kazimierz Wyziński, a za nimi zdun Lewiciki. Matycki zajmował się wulkanizacją opon i dętek i miał zakład na Wojska Polskiego vis a vis przystanku, 40 m od Śląskiej. To był pierwszy, który zajmował się ogumieniem (2). Uwaga dotyczy okresu powojennego, niewykluczone jest, że Edmund Wyziński wydzielił działki Matyckim i Mazurom lub wynajął im własne pomieszczenia.

d. Zagumienna 77

Gospodarstwo Edmunda Wyzińskiego i jego rodziny nosiło adres Zagumienna 77. Wyzińscy byli rolnikami. Ziemię dostali w spadku po rodzicach z obydwu stron, położoną w różnych punktach miasta: między ulicą Gruduską i Przasnyską – za wiatrakiem, przy Płońskiej i przy Zagumiennej. Ta ostatnia ciągnęła się do Chrzanówka. Przy Zagumiennej 77, tu gdzie ulica Duracza (ob. Mikołajczyka) skręca do Biedronki, mieli murowany dom. W domu przed wojną nie było światła, korzystano z lampy naftowej. – Tu przy nas było przed wojną światło, tylko ludzie nie mieli pieniędzy, żeby sobie podłączyć – wspomina Stanisława Pawłowska, córka Wyzińskich urodzona w 1920 r. – Podłączenie kosztowało tak drogo, że nie każdy mógł sobie na to pozwolić. Ojciec nie był w stanie światła założyć, bo było drogie. U nas siostra była najstarsza, to poszła do szkoły do Warszawy, to drogo kosztowało – 60 zł co miesiąc, później ja poszłam – płaciłam co miesiąc 25 zł za gimnazjum kupieckie. Jak mamusia wzięła 25 zł za mieszkanie, pokój z kuchnią, chlewek do tego, piwniczka, to starczyło na opłacenie mojej nauki. Druga siostra, później z męża Świderska, to szkołę podstawową tylko skończyła. Mój brat jak wojna wybuchła, to miał 12 lat, ja 19. Dobrze, że jeszcze szkołę skończyłam.

Wyzińscy w swoim domu wynajmowali mieszkania. Lokatorami byli funkcjonariusze straży granicznej, Pis vel Fis? i Konarzewski. Mieszkał też kierownik szkoły podstawowej dla chłopców – Sokołowski. – Do nas żony wojskowych przychodziły z siennikami po słomę – wspomina dalej Pawłowska – bo kiedyś to się spało na siennikach wypchanych słomą. Ojciec brał robotnika, bo słomę trzeba było specjalnie młócić cepami, żeby była prosta. Jak się młóciło zboże maszyną, to słoma była połamana, na podściółkę się tylko nadawała.

Wyzińscy i przed wojną i po wojnie sprzedawali mleko. Przychodzili ludzie z odległych ulic. – Rychliczek, który mieszkał przy ulicy Warszawskiej, tam za Ostromeckim, to meble, które mamusia brała od niego, w mleku wybrał – mówi Pawłowska. – Oni mieli kilkoro dzieci, to brali 3 litry mleka codziennie, przez cały czas. Wszyscy do nas po mleko szli.

W czasie wojny Wyzińscy, tak jak i sąsiedzi musieli przenieść się na Urbanowo, postawili tam stodołę i w niej mieszkali. Cały ich dom przy Zagumiennej zajęli Niemcy i założyli prąd (3).

Dom Edmunda Wyzińskiego, po wojnie jego syna Zbigniewa, został rozebrany, gdy teren wykupiono w latach 70. XX w. Na części działki sąsiadującej z Kurzątkowskimi wytyczono ul. Sikorskiego.

d. Zagumienna 79

Kolejna działka należała do Kazimierza Wyzińskiego – syna Antoniego (1875-1938) i Stanisławy (4). Jego dom był murowany z czerwonej cegły, przetrwał wojnę, tak że Wyzińscy nie musieli się budować (5). Zabudowania zostały rozebrane również w latach 70. XX w. i obecnie teren czeka zapewne na zagospodarowanie.

Witosa 11 (Zagumienna ?)

Według mapy z 1930 r. z kolejnej, wąskiej, a długiej działki wydzielono trzy małe gospodarstwa, do których prowadziła od południa wąska droga. Zapewne mieszkańcami tych działek była m.in. Obidzińska i wspomniani Lewiccy. Pole za nimi, ciągnące się na wschód posiadał Morawski. Jego stodoła stała na Urbanowie (6).

Obidzińska, podobno Amerykanka, miała drewniany dom. Obok mieszkał zdun Lewicki. Obecnie dom pod nr 11, jedyny zachowany z dawnej zabudowy tej części ulicy Zagumiennej, to właśnie dawna oficyna Lewickich. Na jej północnej ścianie znajduje się mural jakiegoś zespołu, widoczny tylko od strony Sikorskiego, namalowany 18 lipca 2006 r. (7).

Witosa 13? (Zagumienna ?)

Do wspomnianej drogi dojazdowej do opisanych gospodarstw, znajdowała się druga prowadząca do sąsiedniego pola, a sąsiadująca z niezabudowaną w 1930 r. działką wydzieloną z tegoż pola od strony ulicy (8).

Witosa 15 (Zagumienna 83)

Około 1928 -1930 r. na kolejnej działce, w pewnej odległości od ulicy stały zabudowania przylegające do jej południowej granicy. Dalej w polu ciągnęły się na wschód dwie wąskie działki. Zabudowania zostały rozebrane przez Niemców. Po wojnie właścicielem tej działki przy ulicy zostali Drozdowscy, wcześniej zamieszkali przy Zagumiennej 125. Postawili tu nowy dom i zabudowania gospodarcze. Niewykluczone, że Drozdowscy zajęli też poprzednią działkę. Dom stał równolegle do ulicy. Od strony północnej w budynku mieścił się warsztat, od południa – mieszkania.

1 kwietnia 1957 r. otwarta została tam nowa kaflarnia Ryszarda Drozdowskiego (9). Zakład garncarski i kaflarski pracował tu w latach 60. i 70. Doniczki i misy właściciele wystawiali na sprzedaż w dni targowe na drewnianym stole, postawionym na wjeździe na posesję. Nieużytkowany dom został rozebrany jesienią 2015 r., po zmianie właściciela działki.

Witosa 17a i 17b (Zagumienna 85 i 87)

Na kolejnej działce stały szczytami do ulicy dwie drewniane chaty wiejskie, zbudowane około 1910 r. należące do rodziny Goszczyckich. Około 1930 r. podwórze za nimi zamykały zabudowania gospodarcze w kształcie litery T. Dalej ciągnęło się pole. Po wojnie w pierwszym budynku mieszkali gospodarze, w drugim ich krewna, a następnie lokatorzy. W latach 80. XX w. nadal należały do tej rodziny, właścicielami nieruchomości byli Zofia i Dariusz Goszczyccy (10).

 

Zabudowania rozebrane zostały w latach 90. XX w. – najpierw dom o nr 17b, później o nr 17a. Na działce dalej mieściły się różne garaże i komórki, a około 2008-2010 r. funkcjonował skup metali kolorowych i złomu.

Na działkach Drozdowskich i Goszczyckich w 2014 r. i 2015 r. zaczęto wznosić 2 nowe bloki mieszkalne, otaczające wspólne podwórko, oddane do użytku w 2016 i 2017 r.

Witosa 19 i 19a

Kolejne działki za nieruchomością Drozdowsckich należały kolejno do: Juliana Bryma, Jana Brzozowskiego i Rzeczkowskiego i były około 1930 r. polami uprawnymi (11). Niezabudowane pozostały jeszcze długie lata po wojnie. Niewykluczone, że z czasem znalazły się w rękach Goszczyckich. Na obszernym placu sięgającym prawie do bloku przy ul. Armii Krajowej 20, a od północy do ul. Sikorskiego, urządzono w latach 50. bazar miejski. Miał kształt odwróconej litery L. Został tu przeniesiony z terenu późniejszego Osiedla Świerczewskiego, gdzie funkcjonował po likwidacji targowiska przed ratuszem. Bazar przy Witosa przetrwał do lat 90 XX w. Był ogrodzony solidnym płotem z prefabrykatów betonowych, którego fragmenty pozostały jeszcze długo od strony ul. Sikorskiego. Na wprost wejścia od ul. Zagumiennej stanęły tam 3 ciągi drewnianych straganów, wykorzystywanych do sprzedaży owoców, warzyw, nabiału i konfekcji. Dalej stał ciąg kilku pomieszczeń murowanych do sprzedaży mięsa z uboju gospodarczego. Od strony obecnej ulicy Sikorskiego i Armii Krajowej znajdował się plac, gdzie zajeżdżały furmanki z ziemniakami i zbożem. W narożniku północno-wschodnim stał kilkukabinowy szalet damsko-męski. Na teren tego targowiska prowadziły dwa wjazdy. W dni targowe (wtorek i piątek) ulicą Witosa ciągnęły niezliczone ilości furmanek. Ul. Zagumienna od Rzeczkowskiej była wówczas zastawiona wozami już od godz. 4.00-5.00 rano, które „parkowały” jeden za drugim, bo handlujący przyjeżdżali wcześnie, licząc na dobre miejsce targowe, a rynek otwierano o godzinie 6.00. Po południu okoliczni mieszkańcy sprzątali ulicę, bo nawóz koński był dobry na kompost, przeszkadzał im tylko niesamowity turkot, bo wozy początkowo jeździły na żelaznych obręczach (12). Bywalcy targowiska zapamiętali swoisty klimat tego miejsca, którego elementem przez długie lata było przy bramie stoisko z płytami winylowymi, tzw. pocztówkami dźwiękowymi państwa Marchewków, pani skupująca stare pierze i inna oferująca pijawki.

Budowa nowych bloków Spółdzielni „Ziemowit” spowodowała przeniesienie handlu na ul. Płońską. Od strony ulicy Witosa pozostawiono pusty plac, zamknięty bryłami bloku nr 19B i 19A oraz 19, na którym urządzono boisko. Blok nr 19 został oddany do użytku latem 1992 r. Na parterze przez wiele lat funkcjonował sklep spożywczy, zamknięty w pierwszej dekadzie XXI w. Od tej chwili lokal stoi pusty. „Sklejone” bloki nr 19B i 19A, tworzące kształt litery L z podstawą od ul. Witosa, zostały zbudowane później.

 

Witosa 21 (Zagumienna 95)

Z działką Rzeczkowskiego graniczyła w 1928 r. posesja Rozalii i Konstantego Komorowskich. Od ulicy stał dom pod nr 34, a dalej, wokół podwórza budynki gospodarcze (13). Po wojnie gospodarstwo należało do rolniczej rodziny Marciniaków, później Zygnerskich. Stary dom został rozebrany w latach 50. Nowy stanął w głębi działki, obok zachowały się stare budynki gospodarcze, które wraz z dużym ogrodem dotrwały do około 2016 r., póki teren nie został wykupiony pod budownictwo wielorodzinne (14). Około 2016 – 2018 r. na tej (nr 21) i następnej działce (nr 23) stanęły 2 nowe bloki mieszkalne w kształcie litery L, krótszą podstawą do ulicy, jeden tuż przy ul. Witosa, drugi w głębi (na wprost bloku nr 19) . Ten pierwszy nosi numer 21, a drugi 23.

Witosa 23 (Zagumienna 97)

Posesja od lat należała do rodziny Śmietanków, gdyż już w 1928 r. byli nimi sukcesorzy Wacława Śmietanki (15) i jego żony Antoniny z Nasierowskich – zapewne syn Leon z żoną Zuzanną z Sobiechów (16). Po wojnie jej właścicielem był Stefan Śmietanko – rolnik, handlowiec, wulkanizator i mechanik, świadczył też usługi śrutownikiem. Na działce stał dom szczytem do ulicy, a dalej budynek gospodarczy w kształcie litery L, przyklejony do północnej granicy. W głębi działki mieszkała rodzina Marciniaków. Obie panie były siostrami. Zabudowania, niemal niezmienione od lat 60., niezamieszkałe od końca lat 90., dotrwały do rozbiórki około 2016 r.

W głębi działki, około 100 m od ulicy stał drugi, stosunkowo duży drewniany dom, zamieszkały przez hydraulika Borawskiego, a później Gadomskich. Gadomski był zecerem i linotypistą w Zakładach Graficznych RSW przy ul. Moniuszki i przy Sienkiewicza. Budynek został rozebrany około 2000 r.

We wschodniej części tej i następnych kilku działek stanął w latach 90. XX w. blok nr 22 przy ul. Armii Krajowej, a za nim w pierwszych latach XXI w. (około 2003/2004 r.) supermarket Champion, po 3 latach jego pomieszczenia zajął Carrefour.

Witosa 25 (Zagumienna 99)

Wąska, niezabudowana działka należała w 1928 r. do Antoniego Wdowińskiego. W takim stanie dotrwała do XXI w.

Witosa 27/29 (Zagumienna 101)

Nieruchomość leżąca dawniej na wprost wąskiego przejścia łączącego ulicę Zagumienną z Zakroczymską, a obecnie ulicy 11 Listopada i ronda W. Witosa, ciągnąca się daleko na wschód, należała od dawna do rodziny Boniakowskich, którzy zadecydowali o jej podziale. Protoplastą tej rodziny – jak pisze A. Piotrowski – prawdopodobnie był Stanisław Boniakowski – żyjący w I połowie XIX w., który był ojcem Franciszka, a ten ojcem 4 synów: Piotra, Jana, Stanisława i Tadeusza. Nieruchomość ta została zabudowana około 1870 r. jako jedna z pierwszych w tej części ulicy, a następnie była modernizowana (17). Franciszek i Marianna Boniakowscy, już w 1928 r. byli właścicielami domu oznaczonego nr 38 i kilku budynków gospodarczych otaczających obszerne podwórze. Działka ciągnęła się daleko na wschód (18). Po 1945 r. w domu stojącym tuż przy ulicy, mieszkały rodziny: rolnika Piotra Boniakowskiego i krawca Jana Boniakowskiego (1910-1983). Ten ostatni kunsztu krawieckiego uczył się u Ludwika Klickiego. Od 1957 r. był starszym cechu, pierwszym pochodzącym z wolnych wyborów, egzaminował czeladników. Od 1946 r. pełnił funkcję radnego Powiatowej Rady Narodowej z ramienia Stronnictwa Demokratycznego, był też radnym miejskim. Działał również w innych organizacjach. Jego żona Jadwiga z Machnowskich (1920-1990), córka organisty z Suleżyrza, w czasie okupacji była urzędniczką w Regiminie. Wówczas wystawiała fałszywe dokumenty ściganym przez gestapo. Po wojnie pracowała jako nauczycielka, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 oraz prezes ZNP (19). W głębi działki drewniany dom postawił trzeci z braci – elektryk Tadeusz. Stanisław Boniakowski –czwarty z braci – również rolnik, początkowo mieszkał tu gdzie Jan, później swoje gospodarstwo założył w odległej części działki, obecnie to ulica Batalionów Chłopskich, tuż przy kościele Parafii Świętego Franciszka z Asyżu. Mimo, że gospodarze – Stanisław i jego żona Janina nie żyją – to ich dom stoi do dziś. Wychowali pięciu synów: Waldemara, Wojciecha, Leszka, Ireneusza i Krzysztofa. Po śmierci braci, dom i działka przy Witosa powoli zmieniała właścicieli. Wschodnią jej część przeznaczono pod budowę supermarketu Champion i budynku wielorodzinnego przy ul. Armii Krajowej 22, a później resztę, łącznie z domem, pod kolejne bloki planowanej inwestycji „Witosa Park”.

Witosa 31 i 33 (Zagumienna 103 i 105)

Dość szeroka działka była przed wojną i po wojnie własnością rodziny Żbikowskich. Około 1928 r. należała do Leona Żbikowskiego. Stało na niej oprócz domu oznaczonego nr 40, kilka innych zabudowań (20). Po wojnie należała do rolnika Leonarda Żbikowskiego. Stał tam dalej murowany dom, zbudowany około 1900 r. i budynki inwentarskie. Tuż po wojnie, około 1947 r., córka Żbikowskich – Eleonora Marzęcka, zamężna za oficerem kwatermistrzostwa 3 Berlińskiego Pułku Piechoty, w południowej części posesji postawiła drewniany mieszkalny budynek z prefabrykowanych elementów, pochodzących z poniemieckich baraków przy Płońskiej – byłej siedziby Państwowego Urzędu Likwidacji. Część północna działki nosiła odtąd nr 103, a południowa 105. Około 1970 r. posesja północna zmieniła właścicieli. Zostali nimi Klimkowscy, którzy wkrótce postawili tam nowy dom, a starą zabudowę rozebrali. „Południowy” barak później również zmienił właściciela i chociaż niezamieszkały stoi jeszcze w 2019 r.

Witosa 35 i 37 (Zagumienna 107 i 109)

Następne dwie działki w 1928 r. należały kolejno do Teodora Kalinowskiego (nr 44) i Władysława Wiśniewskiego (nr 46). Obie były zabudowane (21). Być może już przed wojną, albo nieco później zostały połączone, bo jak ustalił Andrzej Piotrowski, po wojnie były własnością rodziny rolnika Romana Wiśniewskiego. W narożniku północno-zachodnim działki, tuż przy ulicy – wspomina Andrzej Piotrowski – znajdował się drewniany dom mieszkalny, a obok niego budynek gospodarczy. W narożniku południowo-zachodnim usytuowane były budynki inwentarskie. Około 1960 r. działka została „przepołowiona” w linii wschód-zachód. Część północną nabyli Krystyna i Eugeniusz Burkaccy – znani ciechanowscy fryzjerzy. Burkaccy zlikwidowali starą zabudowę, postawili nowy dom i zabudowania gospodarcze. Ich posiadłość pozostała przy numerze 107, po 1981 r. – nr 35. Południowa część działki pozostała w rękach synów Romana Wiśniewskiego tj. Eugeniusza – handlowca i Tadeusza – elektryka. Otrzymała nr 109, po 1981 r. – nr 37. Stanął tam nowy dom, stodoła została rozebrana, a budynki gospodarcze zyskały nowe przeznaczenie (letnia kuchnia, garaż) (22).

Witosa 39 (Zagumienna 111)

Wąska działka pozostawała długo niezabudowana, Należała przed wojną i po wojnie do rodziny Rożniewskich, zamieszkałych po drugiej – parzystej – stronie ulicy. Z czasem zmieniła właścicieli. Stanęły na niej przenośne garaże.

Od południa działka graniczy z bardzo wąską, nieutwardzoną ulicą Polną, biegnącą na wschód do nowo zbudowanej ulicy Armii Krajowej, chociaż nie ma na nią wjazdu. Kończy się obok parkingu przy supermarkecie Carrefour. Być może na uliczkę została zajęta część działki Rożniewskich, bo na planie z 1928 r. nie jest zaznaczona.

Witosa 41 (Zagumienna 113)

Wąska, zabudowana działka należała w 1928 r. do Szymona Wojciechowskiego. Stał na niej dom, szczytem wcinający się w ulicę, a w głębi, wzdłuż północnej granicy, budynek gospodarczy (23). Pozostała dłużej w rękach rodziny, bo jej następnym właścicielem został Stanisław Wojciechowski. Po wojnie Leokadia Wojciechowska w rozległym drewnianym domu prowadziła zakład krawiectwa damskiego. Od około lat 80. dom zamieszkiwali lokatorzy. Budynek szybko niszczał, tak że w końcu pozostał pustostanem, reliktem dawnej zabudowy ulicy Zagumiennej. Zniszczeniu uległy też pomieszczenia gospodarcze oraz wolnostojąca piwnica. Działka ciągnąca się do ul. Armii Krajowej została w części zabudowana przenośnymi garażami (24).

Witosa 43 (Zagumienna 115)

Kolejna działka po lewej stronie ulicy, w 1928 r. była niezabudowana, a więc najpewniej była wykorzystywana rolniczo i należała do Zygmunta Zajkowskiego (25). Zajkowski był kołodziejem i stelmachem, prowadził zakład przy ulicy Płońskiej na wprost cmentarza. Obecnie działka jest dalej niezabudowana (26).

Witosa 45, 47, 49 (Zagumienna 117, 117/1, 117/2)

Następna, bardzo wąska działka w 1929 r. była podzielona. Część o długości około 50 m była własnością Stanisława Leszczyńskiego (27) i po 1945 r. nosiła nr 117, obecnie 45. Stała na niej wzdłuż północnej granicy oficyna mieszkalna. Była zamieszkana przez rodzinę Mieszkowskich – piekarzy PSS „Społem”. Obecnie, po przebudowie, zajmują ją inni użytkownicy (28).

Przedłużeniem na wschód działki Leszczyńskiego była w 1929 r. posesja Wacława Dudka, również zabudowana niewielką oficyną i dalej następnym budynkiem (29). Po wojnie, między oficynami Leszczyńskiego i Dudka, pojawił się kolejny budynek, najprawdopodobniej na działce wyodrębnionej z posesji Leszczyńskiego. Wówczas te trzy posesje były oznaczone numerami 117, 117/2 i 117/3. Ten środkowy dom zbudował szewc Stanisław Filipowicz. Po nim przejął go w latach 70. XX w. i rozbudował Kołanko. Obecnie te trzy nieruchomości są oznaczone numerami 45, 47, 49. Ta ostatnia jest niezamieszkała i szybko niszczeje (30). Dojazd do posesji zapewnia ogólnodostępna droga, ciągnąca się od południowej strony zabudowań.

Witosa 51, 61A (Witosa 53, 55, 57, 59) (Zagumienna 119, 121,123, 125)

Witosa 53 (Zagumienna 119)

Dość rozległa nieruchomość należała w 1929 r. do Stanisława Kalinowskiego, nosiła nr 52 i była zabudowana w pewnej odległości od ulicy Zagumiennej, na wysokości prawej strony obecnej ulicy Armii Krajowej. Stał tam murowany dom z gankiem i dalej na wschód kilka zabudowań gospodarczych wokół rozległego podwórza (31). Stanisław Kalinowski jeszcze po wojnie posiadał kilkunastohektarowe gospodarstwo i oczywiście dom, oborę, chlewnię, stodołę i wolnostojącą piwnicę. Siedlisko od ulicy Zagumiennej oddzielone było niewielkim polem uprawnym o powierzchni około 0,5 ha oraz stawem, który od kilkudziesięciu lat nie istnieje. Zamarznięty zimą stawek służył okolicznym dzieciom za lodowisko, gdzie również chłopcy z Zagumiennej rozgrywali mecze hokejowe z kolegami z innych ulic. Za krążek służyły im zgniecione puszki. Między domem a stawem znajdowała się ogólnodostępna studnia kopana, z której korzystali okoliczni mieszkańcy. Od następnych działek oddzielała ją następna „droga dla wszystkich”, nie oznaczona na dostępnych mapach. Jeszcze około 2010 r. na działce stał niezamieszkały dom, jeden z budynków inwentarskich i piwnica, a od strony Armii Krajowej ustawiono kilka przenośnych garaży. Wkrótce teren został zajęty pod budowę nowych bloków mieszkalnych (32).

Witosa 55 (Zagumienna 121)

Sąsiadem Kalinowskiego od południa był w 1929 r. Maksymilian Boniakowski (1864-1959) z żoną Bronisławą z Zembrzuskich. Posiadał nieruchomość oznaczoną numerem 54. Jego zabudowania – wszystkie drewniane – znajdowały się na wysokości siedliska Kalinowskiego, więc od strony Zagumiennej działka była polem uprawnym. Za siedliskiem na wschód, znajdowało się wydzielone pole, o szerokości nieco większej niż połowa działki Boniakowskiego, należące do Aleksandra Siłka (33). Po 1945 r. siedlisko Boniakowskiego zamieszkiwała rodzina Kosturkiewiczów. Około 2010 r. z zabudowań pozostały jedynie resztki fundamentów (34).

Witosa 57 (Zagumienna 123)

Najprawdopodobniej z nieruchomości Boniakowskiego wydzielona została od strony ulicy Zagumiennej niewielka działka, na której stanął ceglano-drewniany dom z użytkowym poddaszem oraz dwoma komórkami gospodarczymi. Po wojnie mieszkała tam rodzina Leszczyńskich, a na pięterku – Krysińscy. W latach 90. mieszkańcy opuścili budynek. Po częściowym spaleniu około 2005 r. popadł w całkowitą ruinę (35).

Witosa 59 (Zagumienna 125)

Pierwszym znanym właścicielem nieruchomości był zdun i garncarz Koralewski. Do niego należał drewniany dom mieszkalny z warsztatem garncarskim, zbudowany w 2 poł. XIX w. Parterowy, niepodpiwniczony dom zbudowano na planie prostokąta z centralnie umieszczonym piecem i pokryto dwuspadowym dachem. Elewacja frontowa posiadała drzwi na osi i dwa okna po bokach. Funkcję warsztatu garncarskiego pełnił jeszcze w okresie międzywojennym. Wówczas u Koralewskiego uczyło się kilku ciechanowskich rzemieślników.

Później dom odziedziczyła córka Koralewskiego, Jabłońska (36). W 1929 r. właścicielem działki był Wincenty Jabłoński. Ciągnęła się ona do wysokości siedliska Boniakowskiego, a pole dalej na wschód należało już do Juliana Bryma. Dom Jabłońskich był oznaczony numerem 56. Obok, wzdłuż południowej granicy stał jeszcze inny niewielki budynek, zapewne gospodarczy (37). Tuż po wojnie mieszkała tu rodzina Drozdowskich, którzy kupili działkę przy Zagumiennej 83 i tam założyli zakład garncarski (38). 25 września 1947 r. dom od Heleny Koralewskiej kupili Marianna i Wacław Murawscy. Murawski miał tam warsztat szewski, prowadził też usługi w budce w Rynku. Zmarł w 1956 r. Marianna Murawska została bez pracy z trzema małymi córeczkami (38a).

Pierwotnie obiekt był odsunięty od drogi ok. 10 m. W wyniku przebudowy drogi przez Niemców w 1942-43 r. budynek znalazł się jednym narożnikiem na skraju jezdni.

W latach 40. lub 50. zamurowano w nim piec garncarski. W 1991 r. dom należał do Marianny Murawskiej (39). Został rozebrany podczas modernizacji ulicy około 2007 r. Wówczas na działce stanęło kilkanaście przenośnych garaży.

Cała zabudowa działek, począwszy od działki Kalinowskiego (nr 53) do działki Murawskich (nr 59) całkowicie zniknęła po 2010 r. Od strony ulicy Witosa stanął na nich wielorodzinny blok oznaczony nr 51, oddany do użytku w 2019 r., a z tyłu za nim wcześniej zbudowany – blok 61A, a nieco dalej na południe – bloki 63A i 63B. Te ostatnie 3 bloki graniczą z ul. Armii Krajowej.

Witosa 61 (Zagumienna 127)

Niewykluczone, że przed wojną działka Jabłońskich została podzielona, gdyż z planu z 1929 r. wynika, że od strony ulicy wcina się w nią niewielka posesja z domem stojącym nieco w głębi i oznaczonym numerem 58. Od południa sięgała nieco w głąb działki Duchlińskiego (40). Należała do Jabłońskiego, ale Franciszka. Jak ustalił A. Piotrowski był on ceramikiem, zajmującym się wyrobem naczyń i innych przedmiotów z gliny. W latach 60. XX w. stary dom mieszkalny został zmodernizowany, a później zbudowano obok nowy dom, pozostający dotąd w posiadaniu potomków rodziny (41).

Witosa 63A i 63B (Zagumienna 129, Witosa 63)

Obok posesji Franciszka Jabłońskiego, istniała w 1929 r. bliźniacza działka, całkowicie wcinająca się w sąsiednią działkę Duchlińskiego, oznaczona numerem 60 z drewnianym domem postawionym na wysokości sąsiedniego domu Jabłońskich, ale szczytem do ulicy. Należała do sukcesorów Dobrowolskiego (42). Działka i stary dom był zaznaczony jeszcze na powojennych planach jako Zagumienna 129. Zabudowa została rozebrana prawdopodobnie w latach 50. XX w. Później, na działce, po 1981 r. oznaczonej jako Witosa 63, stał blaszany, długo nie użytkowany garaż. Dziś nie pozostał po nich żaden ślad (43).

Obecnie przez teren tej działki biegnie droga dojazdowa do bloków wielorodzinnych, postawionych w rejonie ul. Armii Krajowej, ale oznaczonych jako Witosa 63A i 63B, a usytuowanych po wschodniej stronie kolejnych nieruchomości: nr 65, 67 i 69.

Witosa 65 (Zagumienna 133)

Posesja, której ślady zachowały się do chwili obecnej (2019 r.), należy do jednej z najstarszych w tej części ulicy. Należała do rodziny Duchlińskich, rolników dawnej wsi Aleksandrówka. Na szerokiej działce, w jej południowo-zachodniej części stał dom mieszkalny zbudowany w latach 1900-1910. Wolnostojący, parterowy dom z poddaszem, nakryty dwuspadowym dachem, niepodpiwniczony, zbudowano z cegły maszynowej na planie prostokąta. Usytuowany był szczytem do ul Witosa, posadowiony ok. 15 m od jezdni (44). W 1929 r. oznaczony był numerem 62, a jego właścicielem był Władysław Duchliński (1861-1939) z żoną Ludwiką z Kopczyńskich (1867-1957). Zabudowę gospodarstwa uzupełniały wówczas inne murowane budynki gospodarcze i drewniana stodoła w południowo wschodnim narożniku podwórza.

Przy domu od strony ulicy znajdowała się studnia, a tuż nad jezdnią figurka – metalowy krzyż osadzony w wysokim, ociosanym kamieniu z wyrytym napisem (o ile można go dziś prawidłowo odczytać): BOŻE / BŁOGOSŁAW / NAM / WŁADYSŁAW / DUCHLIŃSKI. 1916 R.

Z mapy z 1929 r. wynika, że tuż za stodołą Duchlińskiego kończyła się polna Droga wspólna na dojazd, prowadząca od ulicy Wiejskiej (obecnie Rzeczkowskiej), równolegle do Zagumiennej, a oddzielająca następne gospodarstwa położone przy ulicy od pól uprawnych, należących do innych właścicieli. Pole leżące za stodołą Duchlińskiego było własnością Ludwika Chełmińskiego (45). W 1991 r. właścicielką nieruchomości przy Witosa 65 była Marianna Duchlińska. 

Witosa 67 (Zagumienna 135)

Po sąsiedzku z Duchlińskimi leżało równie duże gospodarstwo Chełmińskich oznaczone w 1929 r. nr 64. Szczytem do ulicy w południowej części działki stał drewniany dom, a od strony równoległej do Zagumiennej polnej drogi – drewniana stodoła i przyklejony do niej od północnej strony murowany budynek inwentarski. Pola położone na wschód od drogi dojazdowej za stodołą, były wąskimi pasami gruntów i należały kolejno do: Józefa Kostrzewy, Stanisława Petrykowskiego, Leonarda Rzeczkowskigo i Leokadii Osieckiej. Granica tej ostatniej działki „zachodziła” na sąsiednie siedlisko (46). Po 1945 r. gospodarstwem zarządzał Stanisław Chełmiński – senior dość licznej rodziny z podwójnego małżeństwa. Około 2015 r. z budynków gospodarczych nie pozostał ślad, a dom został w połowie rozebrany (od ulicy), a druga część była dalej zamieszkała (47).

Witosa 69 (Zagumienna 137)

Kolejna działka, znacznie węższa niż poprzednie, należała w 1929 r. do Józefa Kozłowskiego i nosiła nr 66. Wzdłuż północnej granicy, szczytem do ulicy stał dom, a w głębi od wschodu, niemal na całej szerokości działki, stodoła z niewielką przybudówką. Obok stodoły znajdowało się tylko niewielkie wyjście na drogę, za którą leżały pola wspomnianej Osieckiej i częściowo Bronisława Lewandowskiego (1872-1945) (48). Nie wiadomo, gdzie znajdowały się siedliska właścicieli pól. Budulcem, z którego wykonano wspomniany dom była glina z domieszką sieczki i trocin. Zachowana po wojnie stodoła posiadała liczne przybudówki, a nad murowanym chlewikiem umieszczono duży drewniany gołębnik. Długo zachowane części stodoły, z solidnym blaszanym dachem i wspomniany gołębnik były ostatnimi śladami gospodarstwa, które po wojnie należało do rodziny Kostrzewów (49).

Witosa 71 (Zagumienna 139)

Kolejne gospodarstwo, zbliżone wielkością do poprzedniego, przed wojną oznaczone nr 68, należało wówczas do Stanisława Petrykowskiego. Stał na nim, szczytem do ulicy, murowany dom, a w głębi wzdłuż północnej i wschodniej granicy zabudowania gospodarcze. Przedłużeniem na wschód były pola Bronisława Lewandowskiego (częściowo) i Daniela Zembrzuskiego (50). Po wojnie mieszkały tam dwie siostry Petrykowskie, później nieruchomością zarządzali Rzeczkowscy. Po 2000 r. zabezpieczone obiekty nie były użytkowane (51). Istniejący do chwili obecnej dom, niemal dotykający ulicy, wyróżnia się charakterystycznymi wzorami z ciemniejszej cegły, ułożonymi w szczycie budynku.

Witosa 73 (Zagumienna 141)

Nie wiadomo, czy ta nieruchomość pod koniec XIX w. należała do Józefa i Marianny z Pągowskich, małżonków Granców. W każdym razie w 1894 r. z ich córką Teklą (1877- 1907), mieszkającą z rodzicami, jak dowodzi akt ślubu, w podciechanowskiej wsi Aleksandrówka ożenił się Julian Rutkowski (1868-1919) z Rutek Marszewic. Z tego małżeństwa nie było chyba dzieci, a po kilku latach, w 1907 r., Tekla zmarła. Julian, dalej jako mieszkaniec Aleksandrówki, po kilku miesiącach, 26 czerwca 1907 r. ożenił się ponownie z Leokadią Kałwą z Młocka, córką Józefa i Ludwiki ze Skalskich, liczącą 21 lat. Z tego małżeństwa urodził się w 1915 r. syn Zygmunt, ale po dwóch latach zmarł. Julian i Leokadia byli rolnikami, mieszkali w Aleksandrówce. Wiadomo, że w 1911 r. sprzedali Lewickiemu kawałek ziemi, później przypisany do ulicy Rzeczkowskiej. Julian Rutkowski zmarł w Mławie w 1919 r. Leokadia w 1920 r. wyszła ponownie za mąż za Feliksa Rzeczkowskiego, któremu urodziła kilkoro dzieci (52). Nie wiadomo, czy Feliks zmarł dość wcześnie, czy odszedł od żony, w każdym razie w 1929 r. posesja przy Zagumiennej 70 i 72, później nr 141, należała do Leokadii Rzeczkowskiej. Stał na niej frontem do ulicy murowany dom (nr 70), a dalej rozciągało się obszerne podwórze z drewnianym domem stojącym szczytem do ulicy (nr 72), murowanym budynkiem gospodarczym przy północno-wschodniej granicy, obszerną stodołą zamykającą podwórze od wschodu, niewielkim drewnianym budynkiem od południa i studnią w centralnym punkcie podwórza. Wielkością gospodarstwo mogło być porównane do siedlisk Duchlińskich i Chełmińskich. Jego przedłużeniem na wschód były pola Pawła Kozłowskiego, Daniela Zembrzuskiego i Jana Mazanka. To ostatnie być może dalej było podzielone i ta druga część była własnością Kołakowskiego (53).

Do czasów powojennych nie dotrwał dom oznaczony nr 70 (54). Obecnie na działce stoi nowy dom, nieco przesunięty w głąb w stosunku do starego drewnianego (nr 72). Stara zabudowa gospodarcza została wyremontowana bądź zlikwidowana, a w południowej części nieruchomości najpierw gromadzono złom samochodowy, a obecnie działa tam serwis ogumienia Mitex Michała Śpiewaka, zajmujący się wulkanizacją opon i wyważaniem kół.

Witosa 75 (Zagumienna 143)

Kolejna obszerna działka, w latach 20. XX w. oznaczona numerem 74, należała do Teodora vel Feliksa Osieckiego. Stał na niej szczytem do ulicy drewniany dom, budynek gospodarczy wzdłuż północnej granicy i najpewniej stodoła na wprost domu od wschodu. Na środku podwórza znajdowała się studnia. Za drogą od wschodu ciągnęły się pola Heleny Wertnik, Aleksandra Rożniewskiego i częściowo Teofila Rzeczkowskiego (55). Po wojnie domu już nie było (56), ale opisana wyżej zabudowa gospodarcza najprawdopodobniej przetrwała do końca lat 70. XX w., po czym na działce stanął kilkurodzinny piętrowy dom, będący inwestycją zakładową Rejonowego Urzędu Telekomunikacyjnego w Ciechanowie. Gruntowną modernizację obiekt przeszedł w latach 2014-2015. Obecnie zarządza nim Wspólnota Mieszkaniowa.

Witosa 77 (Zagumienna 145)

Przedostatnia działka tej strony ulicy Zagumiennej – nr 76 – należała w 1929 r. do Daniela Zembrzuckiego. W północno zachodnim jej rogu stał murowany dom, w południowo-wschodnim najpewniej stodoła, a obok niej, wzdłuż południowej granicy drugi budynek gospodarczy. Przedłużeniem działki na wschód były pola Teofila Rzeczkowskiego (częściowo) i Anny Wichlińskiej (częściowo) (57). Po wojnie posesję kupił Stanisław Kurzątkowski brat Tadeusza z Zagumiennej 75. Zaraz po wojnie funkcjonowały księgi meldunkowe, którą każda posesja posiadała. Wpisów dokonywał administrator nieruchomości, ale musiał udać się do biura meldunkowego, by uwiarygodnić wpis. Mieszkańcy Zagumiennej zgłaszali się do Kurzątkowskiej, która zajmowała się uwiarygodnianiem tych wpisów. Stojący obecnie na działce przedwojenny dom został przebudowany po wojnie (58). Posesja jest obecnie (2019 r.) bardzo zarośnięta i najprawdopodobniej nie zamieszkała.

Witosa 79 (Zagumienna 147)

Ostatnia działka lewej strony ulicy Zagumiennej, przylegająca do ulicy Rzeczkowskiej, należała w 1929 r. do sukcesorów Józefa Zembrzuskiego. Niewykluczone, że wcześniej mogła stanowić jedną całość z poprzednią. Stał na niej duży drewniany obiekt w południowo-wschodnim narożniku, a w północno-zachodnim jakiś inny, również drewniany, być może dom. Na planie z 1929 r. jego rysunek jest nie dokończony, być może budynek był w ruinie. W środku znajdował się dodatkowo jakiś niewielki murowany obiekt (59). Istniejąca obecnie na działce duża piętrowa kamienica została zbudowana najpewniej w latach 30. XX w.

Po wojnie ta czynszowa kamienica należała do Stanisława Rogalskiego. Mieszkali tam m.in. Henryk (1904-1962) i Irena (1912-1984) Grudzińscy. Henryk Grudziński był urzędnikiem w browarze, później kierownikiem rzeźni (60)

Przedłużeniem działki na wschód były przed wojną pola Anny Wichlińskiej (w połowie) i Aleksandra Sitka.

Wspomniana Droga wspólna na dojazd, biegnąca niegdyś od ulicy Rzeczkowskiej na tyłach posesji od działki Witosa 79 do 65, obecnie znacznie skrócona i sięgająca zaledwie do posesji nr 73, została nazwana ulicą Ireneusza Palińskiego. Po jej wschodniej stronie – na wysokości działek Witosa 75 i 77 stanął blok mieszkalny oznaczony jako Palińskiego 6.

Witosa 87

Okazuje się, że nieruchomość nr 79 nie jest ostatnią po tej stronie ulicy. Za ulicą Rzeczkowską na południe, chociaż bez dojazdu od niej, wytyczono dalszy ciąg ulicy Witosa i po jej lewej stronie, z dojazdem od strony ul. Płońskiej, stanął po 2003 r. wielorodzinny blok mieszkalny Witosa 87.

Przypisy:

(1), (3) Relacja Stanisławy Pawłowskiej, 11 lutego 2012 r. (nagranie w zbiorach aut. i PBP w Ciechanowie)

(2) Relacja Jana Adamkiewicza i Andrzeja Piotrowskiego, 27 III 2014 r. (nagranie w zbiorach aut.) ; Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Witosa, 27 kwietnia 2016. Nagranie spotkania w Czytelni Regionalnej w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej w Ciechanowie oraz w: http://pbpciechanow.pl/pl/aktualnoci/spacerkiem-po-ciechanowie/item/314-spacerkiem-po-ciechanowie-ulica-witosa-d-zagumienna.html

(4) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 242

(5), (6), (38) Relacja Dariusza Kurzątkowskiego, 18 IX 2019 r. (nagranie w zbiorach aut.)

(7)  http://arch.ciechanow.net.pl/forum/viewtopic.php?f=11&t=127; dostęp25 lipca 2019 r.

(8) AP. Mława. Plan miasta powiatowego Ciechanów / pomiaru na gruncie dokonał według stanu faktycznego w latach 1928, 1929 i 1930 r. oraz plan sporządził S. Jekiel, 1930. Sygn. 907, ark. 20

(9)[Ogłoszenie reklamowe]. – Głos Ciechanowa, 1957, nr 6, s. 8

(10) AP Mława. Plan miasta powiatowego Ciechanów. Op. cit. ; Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Sygn. B.317

(11) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929 rok. Sygn. 905, ark. 92a; AP. Plan miasta powiatowego Ciechanów. Op. cit.

(12) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Witosa. Op. cit.

(13), (15), (18), (20), (21), (23)  AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne… Op. cit., ark. 92a

(14), (17), (22), (24), (26), (28), (30), (34)-(35), (41), (43), (47), (49), (51) Piotrowski A.: Spacer po starym Ciechanowie – ul. Zagumienna […], 2016 [mps w zbiorach aut.]

(16) Lewandowski E. Op. cit., s. 220

(19) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. – Ciechanów, 2006, s. 34

(25) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit, ark. 92a i 94a

(27), (29), (31), (33), (37), (40), (42) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 94a

(32) Piotrowski A.: Spacer po starym Ciechanowie. Op. cit. ; Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Witosa. Op. cit.

(36), (39) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. J. Wasilewska. – 1991. Sygn. B.320.

(38a) Relacja Teresy Paczkowskiej, córki Murawskich, https://www.facebook.com/ciechanow/photos/a.471445876210466/2339356312752737/?type=3&theater; dostęp 6 X 2019 r.

(44) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. J. Wasilewska. – 1991. Sygn. B.319

(45) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 94a i 94b; Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz komunalny. Op. cit., s. 77

(46), (50), (53) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 94a i 94b

(48) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 94a i 94b ; Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. Op. cit., s.135

(52) Bielasty J., Bielasta B.: Rodzina Rutkowskich, 2011 [Mps w zbiorach aut.]

(54), (56) [Ciechanów: plan miasta] / zdjęto podług stanu 1947 r., 1:1000, [ok.1960], ark. 33

(55) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 94a i 97; Na szkicu nr 94a właścicielem działki zapisano Teodora Osieckiego, na szkicu nr 97 – Feliksa Osieckiego

(57), (59) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 97

(58) Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Witosa. Op. cit.

(60) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. Op. cit, s. 92