W 1932 r. na pl. Kościuszki stanął pomnik POW. Myśl budowy pomnika ku czci poległych bohaterów walk 1918-1920 r. nurtowała ciechanowian przez kilka lat. W 1932 r. zawiązał się drugi już komitet, który doprowadził sprawę do końca. Na jego czele stał starosta Tadeusz Oborski, burmistrz Wincenty Werner, rektor kościoła poaugustiańskiego ks. Aleksander Pęski, dyrektor Gimnazjum Michał Dadlez, aptekarz Wacław Raniecki, nauczyciel Paweł Mazanek, porucznik Franciszek Orłowski, redaktor Kroniki Ciechanowskiej Czesław Słoński, Stefan Wylazłowski, Kazimierz Życki i inni. Uroczystości odsłonięcia pomnika miały miejsce 15 i 16 października 1932 r. 15 października odbyło się w kościele poklasztornym nabożeństwo żałobne za poległych, złożenie wieńców na ich grobach na cmentarzu parafialnym, capstrzyk i apel poległych. 16 października ponownie odprawiono mszę, poświęcono sztandar Koła POW, a na samym pl. Kościuszki odsłonięto pomnik. Dokonał tego aktu minister pracy gen. Stefan Hubicki. Wręczył on rodzinom poległych peowiaków: Stefana Śmietanki, Zygmunta Różyckiego, Kazimierza Trentowskiego i Mieczysława Kurzypińskiego Krzyże Niepodległości z Mieczami. Ich sylwetki przedstawił Michał Dadlez. Licznie przybyłe delegacje różnych organizacji złożyły wieńce, odbył się przegląd i defilada oddziałów. Uroczystość zakończyła się biesiadą w Gimnazjum.

Pomnik miał formę wielkiego głazu – cokołu. Na jego szczycie umieszczono orła z rozpostartymi skrzydłami. Na cokole przytwierdzono tablicę z napisem: Bohaterom Polskiej Organizacji Wojskowej Ziemi Ciechanowskiej, którzy w obronie Ojczyzny pod wodzą Józefa Piłsudskiego w latach 1918-1920 polegli w akcji dywersyjnej: Różycki Zygmunt, uczeń gimnazjalny, zabity przez żandarmów dnia 16.X.1918 r., Śmietanko Stefan, handlowiec, rozstrzelany przez Niemców dn. 2.XI.1918 r., Trentowski Kazimierz, uczeń gimnazjalny, poległ w akcji dywersyjnej 18.X.1918 r. Na polu walk: Biedrzycki Władysław, uczeń szkoły technicznej, Bryl Józef, robotnik, Kurzypiński Mieczysław, uczeń gimnazjalny, Lipowski Leon, uczeń gimnazjalny, Małecki Wacław, mechanik, Obidziński Teofil, rzemieślnik, Oględzki Stefan, rolnik, Szymański Wacław, robotnik, Wiśniewski Antoni, rolnik, Żbikowski Wiktor, rolnik.

Niestety, wiosną 1940 r. Niemcy zerwali orła, a tablicę odstawili do składnicy metali kolorowych przy ul. Pułtuskiej. Losy tej tablicy nie są znane.

W końcu lat 80. XX w. zaczęto przypominać peowiaków, zrodził się też pomysł odbudowy pomnika. Czołowym inicjatorem tych działań był Jerzy Hieronim Olszewski. Sprawą zajęło się Towarzystwo Miłośników Ziemi Ciechanowskiej, powstał komitet w składzie: przewodniczący TMZC Eugeniusz Sadowski, sekretarz Jan Korzybski, Zygmunt Długołęcki i Bernard Grzankowski. Projekt odbudowy pomnika wykonał Marek Zalewski, a projekt techniczny Henryk Kuchalski. Ostatecznie replikę pomnika POW odsłonięto 3 maja 1997 r. (1)

 

 

 

 

W 1945 r. na skwerku na środku pl. Kościuszki zostali pochowani żołnierze radzieccy, polegli w czasie wyzwalania miasta spod okupacji hitlerowskiej. Jeszcze w tym samym roku stanął tam pomnik ku czci żołnierzy radzieckich, poległych w walce o wyzwolenie Ziemi Ciechanowskiej. Wykonał go na zlecenie władz Jan Roszko. W 1948 r. teren ten nawet oświetlono. Wydatki pokrył Urząd Miasta. W 1949 r. szczątki zmarłych przeniesiono na zbiorowy cmentarz w Bolęcinie (2).

Pod pomnikiem składano kwiaty i wieńce z okazji różnych uroczystości państwowych, a zwłaszcza w rocznice wyzwolenia Ciechanowa spod władzy niemieckiej 17 stycznia 1945 r. Podobno miał być też zapoczątkowany zwyczaj składania wiązanek ślubnych przez młode pary (3).

 

 

Pomnik przetrwał do początków lat 90. XX w. Rozebrano go w kwietniu 1991 r. Kto i dlaczego podjął decyzję o zniszczeniu pomników? – pytał dziennikarz [dot. również pomnika na ul Warszawskiej tzw. utrwalaczy władzy ludowej] […] Odpowiada wiceprezydent Ciechanowa Marek Mosakowski: – Decyzje o rozebraniu pomników podjęliśmy na wniosek Komisji Spraw Obywatelskich Rady Miejskiej, która uznała, że czerwone gwiazdy powinny zniknąć z ulic Ciechanowa. Taki sam pogląd od dłuższego już czasu wyrażała również „Solidarność” oraz liczni mieszkańcy miasta. Na najbliższej sesji stosowną uchwałę w tej sprawie ma podjąć Rada Miejska. A jeśli nie podejmie, to w każdej chwili jesteśmy w stanie odtworzyć oba obeliski. Koszt rozbiórki jest praktycznie żaden, gdyż wykonuje ją Muzeum Okręgowe w ramach bieżącej działalności (4). Po zburzeniu pomnika, na sesji Rady Miasta w dniu 25 kwietnia 1991 r. zgłoszono uchwałę w sprawie usunięcia pomników: utrwalaczy władzy ludowej i wdzięczności Armii Czerwonej na pl. Kościuszki, co wywołało trochę zamieszania, gdyż było już po fakcie, a Rada miała dopiero to zatwierdzić, co nie wszystkim radnym się podobało. Różne były też sondażowe wypowiedzi przypadkowych mieszkańców miasta zamieszczone w prasie (5). Temat powrócił jeszcze w 1997 r., kiedy proponowano odbudowę pomników, ale skończyło się to fiaskiem.

 

Na skwerze pojawiają się też okazjonalne dekoracje. Przed kilkunastu laty stanęła tu szopka bożonarodzeniowa, w grudniu 2018 r. – świetlisty paw – jedna z wielu ozdób świątecznych upiększających miasto.

Przypisy:

(1) Umińska B.: Polska Organizacja Wojskowa w obwodzie ciechanowskim. – Ciechanów, 2001, s. 73-84.

(2) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 33

(3) Czyżewski T.: Miasto marzeń.  Rozm. przepr. S. Żagiel. – Tygodnik Ciechanowski, 1980, nr 5 [właśc. nr 2], s. 1,2

(4) Dżbik W.: Znikają czerwone gwiazdy. – Sedno, 1991, nr 16, s. 2

(5) Dżbik W.: Znikają czerwone gwiazdy. – Sedno, 1991, nr 16, s. 2 ; Znak czasów? – Tygodnik Ciechanowski, 1991, nr 17, s. 2 ; Kujawa S.: Sesja Rady Miasta w dniu 25 kwietnia 1991 r. – Gazeta Samorządu Miasta Ciechanów, 1991, nr 5, s. 2