ULICA ZAGUMIENNA

ULICA ZAGUMIENNA

W gwarze mazowieckiej gumno oznacza stodołę. W gwarach środkowej Polski nie jest znany ten wyraz. Ulica Zagumieninna powstała więc za gumnami, czyli za stodołami i innymi zabudowaniami gospodarczymi. Słowotwórczo jest to przymiotnik zagumienna czyli tak ja zaodrzańska – za Odrą, zakościelna – za kościołem, zamiejska – za miastem. W czasie wojny Niemcy zmienili nazwę na Saguminerstrasse. Niemcy w odniesieniu do nazw miejscowych stosowali dwojaką metodę – tłumaczyli nazwę: Kościelna – Kirchenstrasse (kirche = kościół) lub tylko przekształcali słowotwórczo: Zagumienna = Saguminerstrasse, czyli ta „polskość siedzi tu pod wierzchem” (1). Pierwotnie ulica była niejako wschodnią granicą oddzielającą zabudowania od pól, znajdujących się również w granicach miasta. Ciągnęła się z północy na południe, poczynając od ulicy Ukośnej, a kończąc na ulicy Rzeczkowskiej. Okupacyjne plany Niemców i powojenne polskie porządki, spowodowały liczne zmiany w miejskiej zabudowie, także w okolicy ulicy Zagumiennej, szczególnie na odcinku od ulicy Pułtuskiej do obecnej Mikołajczyka. Zagumienna zmieniła na tym odcinku swój bieg. Został on przesunięty na zachód. Ulicę wytyczono prostopadle do Pułtuskiej, tuż za Halą Pułtuską, likwidując jednocześnie odcinek będący przedłużeniem północnej części Zagumiennej, biegnący ukosem do Pułtuskiej. Zmiany przestrzenne w przebiegu ulicy podyktowały jesienią 1981 r. zmianę nazwy ulicy Zagumiennej na ulicę Wincentego Witosa na odcinku od ul. Pułtuskiej do Rzeczkowskiej.

Ulica Zagumienna – widok od ul. Pułtuskiej, 2004 r. (fot. B. Bielasta)

Obecna ulica Zagumienna rozpoczyna bieg od ulicy Ukośnej, a kończy przy ulicy Pułtuskiej. Przedwojenna zabudowa przy tej ulicy nie była intensywna. Część nieruchomości zaczynała się od ulicy Przasnyskiej (obecnie Wojska Polskiego) i tam znajdowały się zabudowania, przecinała Zagumienną i biegła aż do granic miasta na wschodzie. Te położone przy ulicy Zagumiennej były w większości gospodarstwami rolnymi, położonymi po wschodniej stronie ulicy, gdzie wąskie działki ciągnęły się dość daleko. Zachodnia strona ulicy była de facto zapleczem posesji położonych przy ul. Przasnyskiej (obecnie Wojska Polskiego).

W pamięci najstarszych ciechanowian zachował się duży pożar, który w latach 30. XX w. strawił wiele zabudowań rolników, mających swe gospodarstwa przy ul. Zagumiennej i Pułtuskiej. Spalił się wówczas również inwentarz żywy (2).

Strona wschodnia – nieparzysta

Plan początku ulicy Zagumiennej, 1928 r. (AP. Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929, ark. 83. Sygn. 905)

Zagumienna 1 i 1A

Plan Ciechanowa z 1928 r. wskazuje, że w miejscu obecnych nieruchomości nr 1 i 1A istniały wówczas 3 działki. Pierwsza, idąc od ulicy Ukośnej, należała do Wacława Boniakowskiego, druga nie miała oznaczonego właściciela, a trzecia, dość szeroka, pod nr 2 należała do Władysława Wiśniewskiego. Na tej ostatniej stał dom, a w głębi dwa duże zabudowania usytuowane szczytem do ulicy Zagumiennej, jeden z nich – wzdłuż północnej granicy działki (3). Rodzina Wiśniewskich zajmowała się wówczas rolnictwem, były to więc zabudowania gospodarcze. Około 100 m od tych zabudowań znajdowały się dwa oczka wodne, gdzie być może sąsiad chodził „na kaczki”.

Dom, a właściwie wiejska chata, pochodził z końca XIX w. i stał jeszcze w latach 80. XX w., chociaż nie był już zamieszkały. Był to budynek wolnostojący, drewniany, zbudowany na planie prostokąta, niepodpiwniczony, 1-kondygnacyjny z dwuspadowym dachem. W 1986 r. należał do Władysława Wiśniewskiego i nosił nr Zagumienna 3 (4).

Obecnie na miejscu tych trzech działek, znajdują się właściwie dwie, należące do potomków Wiśniewskich, obie zabudowane domami jednorodzinnymi. Na posesji nr 1 działa Zakład Tapicerski i Biuro Usług Rachunkowych Omega Karoliny Wiśniewskiej-Sula.

Zagumienna 3

Kolejna działka w 1928 r. była niezabudowana i należała do Stanisławy Kalinowskiej (5). Po wojnie była własnością Kędzierskich, którzy mieszkali w dość długiej murowanej oficynie postawionej wzdłuż północnej granicy działki. Kędzierscy mieli troje dzieci: dwie córki i syna. Syn – muzyk, zmarł dość wcześnie. Córki były pięknymi kobietami, wyróżniały je włosy splecione w warkocze – relacjonuje Wiesława Goryszewska. Najprawdopodobniej na tej działce stała figurka Matki Boskiej. Dom, od dłuższego czasu nie zamieszkały, popadł w ruinę, w końcu został rozebrany. Posesja wystawiona na sprzedaż, zyskała chyba nowego właściciela, bo została uporządkowana, wycięto na niej wszystkie drzewa.

Zagumienna 5

Nieruchomość w 1928 r., składająca się właściwie z dwóch działek, należała do Jana Buraczyńskiego, który najpewniej prowadził spore gospodarstwo, bo na pierwszej z nich stał dom pod nr 4 i dwa budynki gospodarcze, zapewne stodoła zamykająca podwórze od wschodu i obora z niewielką przybudówką wzdłuż północnej granicy. W podwórku znajdowała się też studnia. Druga działka była pusta (6).

Ulica Zagumienna 5, 2015 r. (fot. B. Bielasta)

W czasie okupacji niemieckiej mieszkał tam chorąży Charszla (vel Chorszla) – przełożony pododdziału szewców 11 Pułku Ułanów Legionowych, zamordowany przez Niemców w Pomiechówku latem 1944 r. Gospodarstwem zarządzał wówczas Kamiński (7).

Po wojnie posesja nadal należała do Buraczyńskich, a parterowy dom i stodoła stoją do tej pory (2018 r.). Niewykluczone, że stodoła jest stosunkowo nowym obiektem, bo w tym gospodarstwie pożar strawił część zabudowań. Pusta niegdyś działka położona po południowej stronie posesji, użytkowana jest jako ogród.

Zagumienna 7

Kolejna działka, nie zabudowana, należała w 1928 r. do Adama Walczaka (8). Obecnie stoi na niej stary drewniany dom, którego budowę rozpoczęto tuż przed wojną. W czasie okupacji w budynku tym, jeszcze w stanie surowym – według relacji Włodzimierza Grzelczyka – Niemcy zgromadzili kilka rodzin żydowskich i wywieźli w listopadzie 1942 r. (9).

Ulica Zagumienna 7, 2015 r. (fot. B. Bielasta)

Zagumienna 9, 11

Następne trzy wąskie działki w 1929 r. były nie zabudowane i należały kolejno do: sukcesorów Konstantego Nawrockiego, sukcesorów Piotra Nawrockiego i do sukcesorów Kwiatkowskiego (10). Jeszcze wiele lat po wojnie były użytkowane rolniczo.

Obecnie, to najpewniej dwie posesje: na pierwszej – nr 9 – stoi mieszkalna oficyna wzdłuż północnej granicy, na drugiej – pod nr 11 – parterowy dom mieszkalny zbudowany frontem do ulicy Zagumiennej. Obie posesje łączy jedna brama.

Środkowa część ulicy Zagumiennej, 1929 r. (AP. Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929, ark. 77. Sygn. 905)

Zagumienna 13, 15 i 15A

Kolejna, dość szeroka działka w 1929 r. była własnością Marcina Buraczyńskiego. W jej północnej części stały trzy budynki, najpewniej gospodarcze, bo posesja nie była oznaczona numerem administracyjnym (11).

Marcin Buraczyński (1867-1938) służył w wojsku rosyjskim, w 1905r. brał udział w wojnie z Japonią. Był rolnikiem, jednocześnie muzykiem w orkiestrze OSP, w 1926 r. ławnikiem w sądzie pokoju. Jego żoną została Władysława Łebkowska z Płońska (12).

W czasie okupacji, aż do wiosny 1945 r., na posesji Buraczyńskiego znaleźli schronienie państwo Grzelczykowie, wysiedleni przez Niemców z domu przy ul. Warszawskiej (13).

Obecnie to zapewne trzy działki. Na pierwszej (nr 13) znajduje się dom przerobiony zapewne z budynku gospodarczego. Teren wokół jest bardzo zarośnięty i nie użytkowany. Druga działka – pusta (nr 15) – nie jest użytkowana. Na trzeciej stanął w latach 90. XX w. nowy, piętrowy dom jednorodzinny.

Zagumienna 17

Niezabudowana w 1929 r. działka należała do Andrzeja Mazanka, była przedłużeniem działki leżącej po przeciwnej stronie ulicy, a należącej do Władysława Mazanka (14). Tuż przed wojną zmienił się pewnie jej właściciel, który postawił tu dom. W czasie okupacji mieszkał w nim funkcjonariusz gestapo, urzędujący w budynkach przy ul. Targowej koło mostu (obecnie ul. 17 Stycznia) (15).

Obecnie na posesji stoi dom jednorodzinny, być może odnowiony ten przedwojenny.

Zagumienna 19

Kolejna działka należała przed wojną do rodziny Kozakiewiczów. Około 1928 r. jej właścicielem był Mieczysław Kozakiewicz. Pry północnej granicy, nieco odsunięta od ulicy stała tam oficyna oznaczona nr 10, a dalej 2 budynki gospodarcze, w tym zapewne stodoła zamykająca podwórze od wschodu (16). Po 1945 r. zarządzał nią Władysław Kozakiewicz (17).

Stoi na niej piętrowy dom jednorodzinny, tzw. klocek. Należał do rodziny Pogorzelskich.

Południowo-wschodnia część ulicy Zagumiennej, ok. 1928 r. (AP. Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929, ark. 84. Sygn. 905)

Zagumienna 21 do 27?

Dwie kolejne, wąskie, niezabudowane działki należały około 1928 r. do Antoniego i Stanisława Ostrowskich (18), po 1945 r. do sióstr Ostrowskich, mieszkających przy ul. Ściegiennego (19), były w przybliżeniu przedłużeniem dawnej nieruchomości Stanisława Ostrowskiego. Były wykorzystywane rolniczo, najpewniej przez dzierżawców.

Następne nieruchomości, również około 1928 r. niezabudowane, należały kolejno do: Włodzimierza Wilomskiego, Piotra i Zygmunta Kalinowskich i Władysława Mazanka (20).

Wszystkie zostały przejęte przez Skarb Państwa. Po 1960 r. w pewnej odległości od ul. Zagumiennej (obecnie teren za obwodnicą – ul Senator Janiny Fetlińskiej – w stronę szpitala) została wybudowana baza magazynowa z drogą dojazdową byłego Kółka Rolniczego, z czasem przejęta przez byłą Wojewódzką Kolumnę Transportu Sanitarnego i wykorzystywana jako biura, warsztaty i garaże. Tam też znajdowała się siedziba Spółdzielni Budownictwa Wiejskiego, która znana była z odbudowy Lubowidza w obecnym powiecie żuromińskim, którego zabudowa spłonęła w dużym pożarze w lipcu 1968 r. Dojazd do wyżej wymienionych instytucji znajdował się od ul. Zagumiennej.

Na części tych działek, po lewej stronie ulicy Zagumiennnej, stanął w latach 60. lub 70. XX w. obszerny pawilon, w którym urządzono sklep meblowy. Następnie funkcjonował w nim Wydział Komunikacji Urzędu Wojewódzkiego, a w części Mazowieckie Centrum Zdrowia Publicznego – Oddział w Ciechanowie. Później przez kilka lat budynek nie był użytkowany. W 2019 r. trwa jego remont.

 

Pawilon przy ul. Zagumiennej, 2015 r. (fot. B. Bielasta)

Zagumienna 29

Działka przed wojną należała do Wacława Włoczewskiego. Stał na niej budynek, frontem do ulicy, ale w pewnej odległości od niej, niemal na całej szerokości działki (21). Po 1945 r. działka użytkowana była przez rodzinę Gabrysiów. Budynek mieszkalny przylega do drogi łączącej ul. Zagumienną z obwodnicą, zbudowanej około 2015 r.

Zagumienna 31

Działka należała przed wojną do sukcesorów Rajmunda Walisiewicza. Stał na niej budynek, usytuowany na wysokości domu Włoczewskiego (22). Obecnie od strony ul. Zagumiennej stoi budynek mieszkalny, a od strony obwodnicy – nieużytkowany dom – w czasie wojny „szpital” żydowski.

Dom Walisiewiczów – dawny „szpital” żydowski, 2015 r. (fot. B. Bielasta)

W czasie zagłady ciechanowskich Żydów, młodych i silnych wywieźli do obozów, starych, kobiety i dzieci rozstrzelali najpewniej w Czerwonym Borze, a chorych unicestwili na miejscu – w szpitalu na Zagumiennej. Szpital założył i prowadził doktor Baran. Tego ofiarnego lekarza wywieziono do obozu. Nie dotarł tam. W trakcie transportu, popełnił wraz z żoną samobójstwo. Na miejscu, w szpitalu przy ulicy Zagumiennej, zostali jego pacjenci. 6 listopada 1942 r. w dniu likwidacji getta Niemcy zgromadzili w domu Walisiewicza chorych, starców i dzieci, którzy nie nadawali się do transportu i tam ich zabili. Mówiono, że krew przelewała się przez próg. Ile było tych osób? Początkowo funkcjonowała liczba 68, później była mowa nawet o 200. Nie wiadomo. Pochowali ich sąsiedzi na cmentarzu żydowskim na Aleksandrówce, do czego zmusili ich Niemcy. W 1968 r. powstał dokument, w którym rejestrowano zbrodnie niemieckie na tym terenie. Wynika z niego, że Tadeusz Szpalerski zamieszkały przy ul. Zagumiennej 35 z bratem Edmundem obserwowali cały przebieg zbrodni, strzały i krzyki mordowanych słyszeli: Władysław Kozakiewicz z Zagumiennej 17, Edmund Rykowski z Zagumiennej 44. Następnie Niemcy kazali okolicznym gospodarzom wywieźć trupy na cmentarz żydowski. Świadkami tego wydarzenia byli: Tadeusz Kostrzewa z Zagumiennej 88, Maria Mazanek z Wojska Polskiego 32, Tadeusz Szpalerski z Zagumiennej 35. Ciała Żydów wywozili rolnicy: Szpalerski, Kozakiewicz i Rykowski (23). O egzekucji wspomina też w swoim liście z 2004 r. Ernert Tews z Bielawy: Pamiętam, jakie były dokonywane egzekucje na ludności żydowskiej i polskiej. Przy ulicy Zagumiennej w polu znajdował się dom mieszkalny. W tym budynku rzekomo znajdował się „szpital” dla ludności żydowskiej. W tym budynku byli rozstrzeliwani wszyscy Żydzi, którzy tam przebywali. Nasz sąsiad, pan Zadrowski był, jak wszystkich Żydów wrzucali do dołów, przez siebie wykopanych, niektórzy byli półżywi (24).

Na drugi dzień zwłok już nie było, tylko zakrzepła krew na ścianach i podłodze. Pierzyny i ubrania oprawcy kazali spalić wezwanemu Henrykowi Kruślińskiemu. Po remoncie w budynku zamieszkał żandarm (25).

Zagumienna 33 i 35

Jedną obecnie nieruchomość, przed wojną stanowiły dwie działki. Pierwsza należała do Jakuba Szpalerskiego. Stał na niej, tuż przy ulicy dom mieszkalny, oznaczony numerem 14, a w głębi działki dwa budynki gospodarcze. Druga należała do Józefa Mosakowskiego i również była zabudowana. Frontem do ulicy, ale nieco odsunięty od niej stał dom nr 12, a w głębi jeszcze dwa budynki gospodarcze i studnia (26). Obie nieruchomości stanowią obecnie jedną całość i pozostają w posiadaniu potomków rodziny Szpalerskich. Przy ulicy stoi dalej stary murowany, parterowy dom Szpalerskich, teraz oznaczony nr 33, obok, na dawnej działce Mosakowskiego, stanął nowy piętrowy budynek mieszkalny pod nr 35. W podwórzu funkcjonuje zakład samochodowy Kazimierza Szpalerskiego (27).

Zagumienna 33, 2015 r. (fot. B. Bielasta)

Zagumiena 37

Nieruchomość przed wojną stanowiły dwie niezabudowane działki, należące do Jana Wiśniewskiego i Jana Buraczyńskiego (28). Sytuacja taka utrzymała się zapewne do lat 60. XX w. Obecnie stoi tu piętrowy dom z dwuspadowym dachem.

Zagumienna 39 i 41

Około 1928 r. dwie obecne działki nr 39 i 41 stanowiła zapewne niezabudowana nieruchomość Adolfa Ciołkowskiego (29). Po wojnie została podzielona.

Przed 1960 r. działka nr 39 była zabudowana i należała do rodziny Lachowskich (30). Obecnie stoi blisko ulicy piętrowy dom, tzw. klocek.

Działka nr 41 przed 1960 r. była własnością rodziny Lisowskich (31). Obecnie na działce znajduje się parterowy dom, stojący na wysokości domu nr 43.

Zagumienna 43

Posesja należała do rodziny Zadrowskich. Około 1928 r. jej właścicielem był Antoni Zadrowski. Stał na niej dom frontem do ulicy, w głębi podwórza od wschodu obszerna stodoła, a wzdłuż południowej granicy jeszcze jeden budynek gospodarczy oraz studnia (32). Później mieszkał tam zapewne Adam Zadrowski, który zmarł w 1943 r. i jego żona Wiktoria zmarła w 1948 r. Ich wnuk Wojciech Pogorzelski, urodzony w 1924 r., syn Anny i Michała zginął w Powstaniu Warszawskim (33).

Zagumienna 43 – dom od strony podwórza, 2004 r. (fot. B. Bielasta)

W czasie okupacji w domu mieszkali też lokatorzy. W lewej części domu od ulicy mieszkali Cichmińscy, po prawej Tewsowie. Cichmińscy mieli trójkę dzieci: Ludwika, Zbigniewa i Danutę. Rudolf Tews, jego bracia i siostra urodzili się w Woli Młockiej koło Ciechanowa. Później przenieśli się do Hajnówki, gdzie do września 1939 r. prowadzili prywatny Zakład Stolarki Budowlanej. Po wkroczeniu Rosjan, ewakuowali się do Warszawy, a następnie do Ciechanowa. Rudolf Tews z żoną i dziećmi zamieszkał przy ul. Ukośnej, następnie przy ul. Koszarowej (obecnie Wojska Polskiego,) a w końcu przy Zagumiennej 43. Zmarł 28 listopada 1942 r. (ur. w 1903 r.). Pochowano go na cmentarzu przy klasztorku. Tewsowie zajmowali w domu Zadrowskich pokój i kuchnię z piwnicą, w której matka jesienią 1943 lub 1944 r. ukrywała dwie żydowskie dziewczynki. Przebywali tu do połowy lutego 1945 r. (34).

Plan domu Zadrowskich z okresu okupacji wg rysunku Ernesta Tewsa z Bielawy, 2004 r.

Po śmierci Zadrowskich dom należał do ich córki, która w końcu sprzedała siedlisko. W 2004 r. dom przy ul. Zagumiennej 43 był własnością Janiny Krajewskiej. Jeszcze w 2004 r. rozległe podwórze od strony zachodniej zamykała stosunkowo nowa stodoła. Dom w ostatnich latach przeszedł gruntowny remont – wymianę okien, oszalowanie, w 2015 r. wymianę dachu. Zniknęła też stodoła.

Zagumienna 43., 2015 r. (fot. B. Bielasta)

Zagumienna 45

Około 1928 r. posesja należała do Długokęckiej i była zabudowana. Znajdował się na niej dom oznaczony nr 14, budynki gospodarcze i studnia tuż przy północnej granicy. Od wschodu działka graniczyła z nieruchomością Tomasza Wojtysiaka (35). Stojąca na działce wiejska chata przetrwała do końca lat 80. XX w. Zbudowany w końcu XIX w. dom wystawił murarz i pierwszy właściciel posesji Adolf Szelkowski, który zmarł w 1898 r. Był to parterowy budynek wolnostojący, szczytem zachodnim zwrócony do ul. Zagumiennej, drewniany, zbudowany na planie prostokąta, niepodpiwniczony, z dwuspadowym dachem, krytym papą. Dach pierwotnie kryty był dachówką ceramiczną tzw. „esówką”. Właścicielem w 1986 r. był Wincenty Długokęcki (36).

Obecnie to pusty plac wykorzystywany jako złomowisko samochodów. Parcela należy do rodziny Gołębiewskich i Szelkowskich (37).

Plan końca ul. Zagumiennej z okresu okupacji wg rysunku Ernesta Tewsa z Bielawy, 2004 r.

Strona zachodnia – parzysta

Zagumienna 4

W 1928 r. działka należała do Jakuba Gortata (38). Obecnie stoi na niej piętrowy dom jednorodzinny.

Zagumienna 6

Działka w 1928 r. położona między ul. Przasnyską, a Zagumienną należała do Jana Boniakowskiego (39). Po wojnie znalazła się w rękach Jana (1918-1982) i Albiny (1923-2011) Grzelczyków, a następnie ich córki. Od strony ul. Zagumiennej stoi od kilku lat dom w stanie surowym.

Zagumienna 8 i 10

Działka należała w 1928 r. do Abrama Szmula Lichtenszteina (40). Nie wiadomo, kiedy została podzielona. Na części od strony ul. Zagumiennej stanął piętrowy bliźniak.

Zagumienna 12

W 1929 r. działka, jako jedna z niewielu po tej stronie ulicy, była zabudowana i należała do Piotra Ciołkowskiego. Budynek tuż przy ulicy był najpewniej stodołą, bo zajmował całą szerokość działki, w głębi znajdowały się jeszcze dwa zabudowania. Niewątpliwie posesja przypisana była do ul. Przasnyskiej (41). W latach 60. XX w. działka została podzielona i od strony ul. Zagumiennej stoi tu obecnie piętrowy dom.

Zagumienna 14

Działka należała w 1929 r. do Włodzimierza Bielewskiego (Przasnyska 35) i była zabudowana, chociaż od strony Zagumiennej teren był wolny od budynków (42). Po 1945 r. administrował nią Kołakowski, pracownik PSS „Społem”, później jego spadkobiercy (43). Z czasem stanął tu piętrowy dom.

Zagumienna 16?

W 1929 r. dość szeroka posesja, zabudowana od strony ul. Przasnyskiej (nr 31), należała do Jana i Leona Knorowskich (44). Po wojnie jej właścicielami byli Kołakowscy. Wygląda na to, że jest jedną z niewielu, która nie została podzielona i od strony ul. Zagumiennej znajduje się na niej sad.

Zagumienna 18 i 18A

Obecne posesje nr 18 i 18A, zabudowane domami jednorodzinnymi, stojącymi w głębi za budynkiem nr 20, są częścią dawnej nieruchomości, w 1929 r. należącej do Józefa Luberackiego (45).

Zagumienna 20

Najpewniej posesja nr 20, na której stoi piętrowy dom i połączony z nim magazyn, zajmuje teren 2 działek. Jedna działka, w 1929 r. niezabudowana od strony Zagumiennej, należała do Mejera Lichtenstejna, w tym miejscu stoi teraz pomieszczenie magazynowe hurtowni owoców i warzyw. Druga działka, której teraz część od strony Zagumiennej zajmuje piętrowy dom, należała niegdyś do Józefa Luberackiego. Od strony Zagumiennej w południowym narożniku tej nieruchomości stał wówczas niewielki budynek (46).

Zagumienna 22

Dość szeroka działka należała w 1929 r. do Władysława Mazanka i była intensywnie zabudowana, zarówno od strony ul. Przasnyskiej (istniejący do tej pory dom nr 25, obecnie Wojska Polskiego 32), jak i od strony Zagumiennej. Tu stał przy samej ulicy budynek zajmujący prawie całą szerokość działki (47). Obecnie znajduje się tu zakład samochodowy Łukasika.

Zagumienna 24 i 24A

Dość szeroka działka należała w 1929 r. do sukcesorów Stanisława Ostrowskiego. Od strony ul. Zagumiennej, w jej północnym narożniku stał prostokątny budynek (48). Z czasem działka została podzielona i obecnie stanowi 2 posesje. Do dawnej działki Ostrowskiego należy też przesmyk łączący ul. Zagumienną z ul. Wojska Polskiego.

Zagumienna 26

Posesja nr 26 zajmuje południowo-wschodnią część niezabudowanej w 1929 r. działki, należącej do Stanisława Kalinowskiego (49). Od strony północnej pozostał pas gruntu stanowiący dojście do trzech wielorodzinnych budynków socjalnych, tzw. zastępczaków, przypisanych do ul. Wojska Polskiego. Na działce od strony ul. Zagumiennej, krótko po 1945 r. stanął budynek, w którym przez kilka lat stacjonował pododdział Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego Wojska Polskiego, zajmujący się eksploatacją i ochroną wielożyłowego kabla telekomunikacyjnego, ułożonego wzdłuż ul. Zagumiennej – od koszar 3 Berlińskiego PP do stacji przekaźnikowej, zlokalizowanej u zbiegu z ul. Rzeczkowskiej. Była to posesja ul. Zagumienna 122 – obecnie ul. Witosa 68. Następnie kabel ten, wzdłuż ul. Rzeczkowskiej „dochodził” do podziemnej komory zlokalizowanej przy ul. Płońskiej, „biegł” w kierunku Modlina i Warszawy. Pozostałości kabla i wymienione budowle istnieją do dzisiaj, ale bez budynku KBW – ustalił Andrzej Piotrowski (50). W przekonaniu wielu mieszkańców miasta kabel łączył Moskwę z Berlinem. KBW nie zajmowało chyba budynku dość długo, bo wśród mieszkańców był określany budynkiem należącym do Poczty Polskiej. Był niewielki, miał płaski dach i kraty w oknach. Już w latach 60. XX w. był zamieszkały.

Obecnie ten budynek (zmodernizowany lub zbudowany od nowa) jest jednym z wielu domów jednorodzinnych na ulicy Zagumiennej.

Zagumienna 28

Działka należała w 1929 r. do Teodora Nasiorowskiego i była niezabudowana (51).

Zagumienna 30

Niezabudowana działka należała do Teodora Olszewskiego (52). Po 1945 r. stanął tu dom Traczyka – ciechanowskiego jubilera, prowadzącego w latach 60. i 70. XX w. warsztat przy ul. Warszawskiej vis a vis obecnego budynku Banku Spółdzielczego (53). Obok, od południa została wytyczona ulica Willowa.

Ulica Willowa

Między posesją nr 30 i 32 biegnie na zachód „ślepa” uliczka Willowa. Jej druga część wcina się w okoliczne działki od strony ul. Pułtuskiej. Na środkowej części kilku starych działek zaznaczonych na przedwojennych mapach, powstaje obecnie osiedle domów jednorodzinnych.

Ulica Zagumienna na wysokości budynku nr 29 i wylotu ul. Willowej, 1961 r. (fot. K. Brzeziński, ze zbiorów Powiatowej Biblioteki Publicznej)

Zagumienna 32?

Kolejna wąska działka należała do Nikodema i Michaliny Zienowiczów. Od południa jej granicą był rów (54). Obecnie wzdłuż północnej granicy działki stoi oficyna mieszkalna

Zagumienna 34 i 36

Działka należała w 1928 r. do Stanisława Jaszczołta i od strony Zagumiennej była niezabudowana (55). Na wydzielonych po wojnie od strony Zagumiennej działkach stoi bliźniaczy dom.

Wzdłuż ulicy Zagumiennej, mniej więcej od obecnej posesji 43 z jednej strony i 44 z drugiej biegł rów melioracyjny, który skręcał na zachód pomiędzy działkami Zienowiczów i Jaszczołta (obecnie Zagumienna nr 32 i 34), by po kilkudziesięciu metrach skręcić ukosem na północny-zachód i minąwszy dwie działki (Olszewskiego i Nasiorowskiego) wydostać się między posesją Nasiorowskiego i Kalinowskiego do ulicy Przasnyskiej (obecnie między posesją Wojska Polskiego 26 i 28).

Zagumienna 38

Działka należała przed wojną do Siwy Goldstein, który prowadził skład węgla (56). Po 1945 r. część wschodnia działki – od ul. Zagumiennej – stała się własnością Wiraszki – zawodowego podoficera służb kwatermistrzowskich byłego 3 Berlińskiego PP. Został na niej zbudowany dom, pozostający nadal w posiadaniu rodziny Wiraszków (57). Istnieje w nim zakład fotograficzny Studio Wiraszka.

Plan końca ul. Zagumiennej i początku ulicy Przasnyskiej, 1928 r. (AP. Mława. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego: szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929, ark. 82. Sygn. 905)

Zagumienna 40

W 1928 r. posesja należała do Michaliny Olszyńskiej (58). Wygląda na to, że to jedna z niewielu działek między ul. Wojska Polskiego a Zagumienną, która nie została podzielona na części. Co najmniej od 1945 r. należała do rodziny Skalskich. Od strony ul. Przasnyskiej Skalski – senior wybudował piętrowy dom mieszkalny, a na pozostałej części działki prowadził uprawę warzyw w oknach inspektowych i małych cieplarniach. W latach 70. XX w. interes warzywniczy został zlikwidowany. Niemal całą posesję zajęła hurtownia glazury z przejazdem wewnętrznym od ul. Wojska Polskiego do Zagumiennej. Od strony tej ostatniej ulicy prócz wjazdu dla samochodów dostawczych zbudowano jeszcze dom jednorodzinny (59).

Zagumienna 42

Już przed wojną obecna posesja nr 42 była wydzieloną działką należącą do Szymona Kuskowskiego (60). Od zachodu graniczyła z sadem Jankiela Frieda. Stanął na niej murowany, parterowy dom jednorodzinny zbudowany wg projektu zatwierdzonego w lutym 1926 r. dla Szymona Kuskowskiego. Razem z domem wybudowano wzdłuż północnej granicy „drwalki” (61).

Projekt zagospodarowania działki i rysunki budynku gospodarczego Szymona Kuskowskiego w Ciechanowie przy ul. Zagumiennej, 1926 (ze zbiorów Artura Iniarskiego)

 

„Projekt domu mieszkalnego Pana Szymona Kuskowskiego w Ciechanowie przy ul. Zagumiennej Nº 1”, 1926 (ze zbiorów Artura Iniarskiego)

W czasie okupacji mieszkanie znalazł tu nauczyciel ciechanowskiego „krasiniaka” Teodor Leonard Młynarski z rodziną. Zajmował się wówczas świadczeniem usług transportowych. Po 1945 r. mieszkała tu nadal rodzina Kuskowskiego – urzędnika w Urzędzie Miasta Ciechanów (62). Wdowa po Kuskowskim zajmowała dom do lat 80. XX w., później nieruchomość została sprzedana (63).

Zagumienna 42, 2004 r. (fot. B. Bielasta)

Zagumienna 44 i 44A

Z przedwojennej mapy wynika, że obecny dom bliźniaczy stanął na dawnej działce Stanisława i Janiny Grzelczyków, którą zajmował sad owocowy (64).

Zagumienna 46

Posesja należała w 1928 r. do Bolesława i Marii Neumannów i od zachodu graniczyła z działką Albina Lenkiewicza. Już wówczas stał na niej duży dom (65). Do 1939 r. mieszkali w nim Neumanowie, natomiast w czasie okupacji zajął go funkcjonariusz ciechanowskiego gestapo, który w szczególnie bestialski sposób odnosił się do Żydów, którzy w obejściu wykonywali różne prace gospodarskie. Według przekazów mieszkańców lubił do nich strzelać, nie po to by zabić, ale zranić i cieszył się z reakcji postrzelonych. Wówczas na działce zostały wybudowane również budynki garażowo-gospodarcze. Po 1945 r. właścicielem działki została rodzina Sieradzkich i Wodzeńskich. Jan Wodzeński był znanym w Ciechanowie mistrzem szewskim. Wykonywał najwyższej klasy obuwie męskie, w tym buty z długimi cholewami tzw. oficerki, noszone przez oficerów 2. pułku ułanów 1. Warszawskiej Dywizji Kawalerii, która stacjonowała w Ciechanowie od wiosny 1946 do czerwca 1947 r. wyższych oficerów byłego 3. Berlińskiego PP oraz przez zasobniejszych ciechanowian. Był też jedynym w okolicy szewcem, który potrafił i miał uprawnienia do wykonywania obuwia ortopedycznego. Działał aktywnie w Powiatowym Cechu Rzemiosł, reprezentował ciechanowskie rzemiosło wobec władz miejskich i powiatowych oraz władz podatkowo-skarbowych. Od około 1978 r. po zmianie elewacji i przebudowie domu oraz rozbudowie budynków gospodarczych należy do potomków Wodzeńskiego (66). Na działce od frontu, obok piętrowego domu, po lewej stronie stoi nieczynny od wielu lat sklep z glazurą i farbami.

Zagumienna 48

Nieruchomość należała w 1928 r. do Feliksa Rykowskiego. Na działce stał murowany dom, południowo-wschodnim rogiem dotykający ulicy, również zabudowania gospodarcze oraz studnia (67). Później należały do syna Edmunda Rykowskiego. Obaj panowie zajmowali się rolnictwem. Córką Feliksa, a siostrą Edmunda była Janina, która przed 1939 r. wyszła za mąż za Józefa Piotrowskiego – radiotelegrafistę morskiego w oddziałach Polskiej Straży Granicznej w Gdyni, młodszego brata Stanisława Piotrowskiego. Józef Piotrowski był przez kilka miesięcy jeńcem wojennym, a następnie więźniem obozów hitlerowskich. Zmarł w połowie 1945 r. w wieku 38 lat. Janina Piotrowska wychowała 2 córki, była pracownicą MHD w Ciechanowie (68). W tym domu, w nocy z 16 na 17 stycznia 1945 r., gdy Armia Radziecka wkraczała do Ciechanowa, ukrywała się przed bombardowaniem rodzina Tewsów, wynajmująca mieszkanie u Zadrowskich naprzeciwko (69).

Dom Rykowskich przetrwał wiele powojennych lat. Porastał na nim bluszcz. Rozebrany został w 2015 r. Od strony północnej pozostała, obecnie wyremontowana, oficyna mieszkalna. Na działce stanęły ponadto dwa domy jednorodzinne.

Stary, zburzony dom przy ul. Zagumiennej 48, 2004 r. (fot. B. Bielasta)

Działka na rogu ul. Zagumiennej i Pułtuskiej, będąca w 1928 r. w posiadaniu Żyda Berka Kleinmana, należy do tej ostatniej ulicy. Znajdował się tam sklep, od wielu lat budynek nieużytkowany, rozebrany został ostatecznie w 2015 r.

Widok ul. Zagumiennej od strony ul. Pułtuskiej, lata 80. XX w. (fot. ze zbiorów W. Smolińskiego)

Przypisy:

Część tekstu, nie oznaczona przypisami, została oparta na relacjach mieszkańców Ciechanowa: Wiesławy Goryszewskiej, Anny Suchodolskiej, Waldemara Maliszewskiego oraz na informacjach własnych autorki

(1) Pilich J.: Pogadanki o języku : ul. Zagumienna. – Głos Ciechanowa, 1955, nr 14, s. 5; Katalog dokumentacji historycznej do zagadnień gospodarczych woj. ciechanowskiego. T. 2. – Ciechanów, 1985, s. 175

(2) Spotkanie „Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Ukośna, Zagumienna” w Powiatowej Bibliotece Publicznej w Ciechanowie, 20 stycznia 2016 r. (Nagranie w zbiorach PBP oraz w: http://pbpciechanow.pl/pl/aktualnoci/spacerkiem-po-ciechanowie/item/302-spacerkiem-po-ciechanowie-ulica-ukosna-i-zagumienna.html (wypowiedź J. H. Olszewskiego)

(3) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Szkice polowe m. Ciechanów, 1928-1929 rok. Sygn. 905 ark. 83

(4) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. A. Wojciechowski. – 1986. Sygn. B.331

(5) i (6) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 83

(7) Piotrowski A.: Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Ukośna, Zagumienna […], 20 stycznia 2016. (Mps w zbiorach aut.)

(8) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 83

(9) Piotrowski A.. Op. cit.

(10) i (11) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 77

(12) Lewandowski E.: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. –  Ciechanów, 2004, s.60

(13) Piotrowski Andrzej. Op. cit.

(14) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 77

(15) Piotrowski A. Op. cit.

(16) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84

(17) Piotrowski A. Op. cit.

(18) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84

(19) Piotrowski A. Op. cit.

(20) do (22) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84 i 14

(23) Spotkanie „Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Ukośna, Zagumienna” Op. cit. (wypowiedź J. Witczaka); XY: Lans ponad wszystko? Choćby po trupach? //W: http://www.06400.pl/polityka-aktualnosc/items/lans-ponad-wszystko-cho%C4%87by-po-trupach) dostęp 22 X 2018

(24) Korespondencja E. Tewsa z Bielawy z B. Bielastą z 15.07.2004 r. (w zbiorach aut.)

(25) Borkowski A.: Żydzi ciechanowscy. – Ciechanów, 1989, s. 20

(26) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84 i 14

(27) Piotrowski A. Op. cit.

(28) i (29) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84 i 14

(30( i (31) Piotrowski A. Op. cit.

(32) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84 i 14

(33) Lewandowski E. Op. cit., s.243

(34) Korespondencja E. Tewsa…. Op. cit.

(35) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit. ark. 84 i 14

(36) Mazowiecki Wojewódzki Konserwator Zabytków. Delegatura w Ciechanowie. Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego / oprac. A. Wojciechowski. – 1986. Sygn. B. 332

(37) Piotrowski A. Op. cit.

(38) do (40) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 83

(41) i (42) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 77

(43) Piotrowski A. Op. cit.

(44) do (49) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 77

(50) Piotrowski A. Op. cit.

(51) i (52) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 77

(53) Piotrowski A. Op. cit.

(54) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 77

(55) i (56) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit, ark. 82

(57) Piotrowski A. Op. cit.

(58) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 82

(59) Piotrowski A. Op. cit.

(60) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 82

(61) Projekt domu mieszkalnego Pana Szymona Kuskowskiego w Ciechanowie przy ul. Zagumiennej Nº 1. – 1926. – (w zbiorach Artura Iniarskiego)

(62) Piotrowski A. Op. cit.

(63) Spotkanie „Spacerkiem po Ciechanowie – ulica Ukośna, Zagumienna” Op. cit.

(64) i (65) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 82

(66) ) Piotrowski A. Op. cit.

(67) AP MŁAWA. Materiały geodezyjno-kartograficzne z powiatu ciechanowskiego. Op. cit., ark. 82

(68) Piotrowski A. Op. cit.

(69) Korespondencja E. Tewsa … Op. cit.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

WC Captcha − 1 = 6