Plac Kościuszki 2

Posesja pod adresem plac Kościuszki 2, była dość rozległa. Pierwszym znanym z dokumentów jej właścicielem był Franciszek Russo. Od niego nieruchomość, położoną niegdyś przy ul. Zielony Rynek Nr. 9 hipoteczny 166, nabyli 10 września 1909 r. za 4500 rubli Józef i Helena Szymańscy. Akt notarialny sprzedaży sporządził wówczas notariusz Kazimierz Kasznica. Posiadłość pozostała w rękach rodziny Szymańskich do 1955 r. Józef Szymański, syn Szymona i Józefy zmarł 22 stycznia 1930 r., jego żona Helena z Kalinowskich, córka Seweryna i Franciszki – 9 lutego 1945 r. Posiadłość odziedziczyły w równych częściach ich córki, w 1955 r. wszystkie trzy wdowy: Anna Dumańska, zamieszkała w Chotomowie, Zofia Bieńkowska – zamieszkała w Legionowie i Janina Purzycka – zamieszkała w Warszawie. Po 10 latach od śmierci matki panie zdecydowały się sprzedać ojcowiznę. Nabywcami zostali Wacław i Zofia z Szydłowskich – małżonkowie Tańscy z Gruduska. Według aktu notarialnego spisanego 5 lutego 1955 r. w mieszkaniu Stanisława Wesołowskiego przy pl. Kościuszki 12 przez notariusza Wiktora Fronczaka, nieruchomość składała się z placu obszaru około 2300 mtr. kw. i znajdującego się na tym placu domu frontowego, drewnianego 10 izbowego krytego blachą, oraz oficyny parterowej częściowo murowanej, częściowo drewnianej i piwnic murowanych. Nieruchomość ta graniczy[ła]: z jednej strony z nieruchomością Mariana Matusiaka, z drugiej strony z nieruchomością po Władysławie Zmudczyńskim, z trzeciej strony z ulicą Mickiewicza i z czwartej strony z placem Kościuszki (1). Wspomniane w dokumencie piwnice były zapewne schronem przeciwlotniczym, wybudowanym przez Niemców. Na planie z 1947 r. ma on kształt litery C i jest usytuowany w południowej części działki (2). Tymczasem Tomasz Tański opisuje go inaczej: zaczynał się w środku ogrodu z wejściem od pl. Kościuszki i biegł dalej w kształcie dwóch odwróconych i połączonych liter S. Wyjście ze schronu znajdowało się w okolicy podwórka domu przy ul. Grodzkiej 2. Na dachu znajdowały się wywietrzniki.

Wacław i Zofia Tańscy pozostali właścicielami posesji do pierwszych lat 70. XX w. kiedy to zostali wywłaszczeni.

Nie wiadomo dokładnie, kiedy zbudowano opisany wyżej parterowy dom z użytkowym poddaszem, nieco cofnięty od ulicy, stojący w południowo-zachodniej części działki. Stało się to zapewne przed 1909 r. Nie wiadomo też, kiedy zaczęła tam funkcjonować restauracja „Udziałowa”, która mieściła się tu do wybuchu wojny. Być może Szymańscy wynajęli lokal po śmierci Józefa w 1930 r. Nie wiadomo tylko czy wdowa Helena Szymańska z córkami dalej tam mieszkały.

W restauracji miał siedzibę Komitet Pracowników Umysłowych, który postanowił utworzyć Klub Urzędniczo-Obywatelski. 26 października 1931 r. na posiedzeniu organizacyjnym pod przewodnictwem doktora Włodzimierza Talko ustalono nazwę klubu, przyjęto statut oraz przeprowadzono wybory do władz klubu. W zarządzie Klubu znaleźli się: Włodzimierz Talko – prezes , inspektor Marian Bednarowicz – wiceprezes, Czesław Fluder – skarbnik, Alfred Winkowski – sekretarz i Lucjan Tuszyński – gospodarz Klubu. Celem ich działalności było szerzenie życia towarzyskiego wśród inteligencji w najszerszym tego słowa znaczeniu. Chętni do udziału w życiu Klubu mieli złożyć deklarację, uiścić opłatę wpisową w wysokości 2 zł oraz miesięczną składkę – 1 zł. W zamian mieli prawo korzystania z lokalu, pism klubowych oraz ulg konsumpcyjnych 10% od spożytych artykułów i 20% od zjedzonych w lokalu Klubu obiadów (3). Warto nadmienić, że Lucjan Tuszyński był inżynierem rolnictwa i zaraz po wojnie pracował jako kierownik referatu rolnictwa i urządzeń rolnych, a geodeta Fluder – przed wojną był sekretarzem notariusza, po wojnie pracował jako komisarz ziemski i powiatowy pełnomocnik ds. reformy rolnej w Ciechanowie (4).

W tym domu 29 listopada 1932 r. została otwarta, cukiernia „Ziemiańska”, której ogłoszenie pojawiło się w „Kronice Ciechanowskiej (5).

– Może była tam „Ziemiańska”, ale ja tego nie pamiętam – mówił Jerzy Olszewski – myśmy w szkole średniej do „Udziałowej” nie chodzili, bo uczniom, nie wolno było do restauracji iść. Dom, w którym mieściła się restauracja „Udziałowa” był drewniany, jednopiętrowy. Restauracja zajmowała dół, mieli dwie sale i zaplecze. „Udziałowa” brała od Szałańskiego z Płocka ciastka. Zresztą nie tylko ona, bo i na Warszawskiej owocarnia Dzierzęckiego też brała ciastka od Szałańskiego. Te ciastka zamawiali z Płocka, bo one były niedrogie i dużo lepsze od ciechanowskich.

Z tą restauracją najstarsi ciechanowianie wiążą nazwisko generała Bolesława Wieniawy-Długoszowskiego, który był dowódcą 2 Dywizji Kawalerii i często odwiedzał ciechanowskich legionistów. Kiedy Wieniawa przyjeżdżał do Ciechanowa, to często tam gościł. Mówiono, że miał taką przypadłość – trzeźwiał w miarę picia. Krążyła po mieście informacja, że kiedyś wypędził wszystkich z restauracji i został tylko sierżant rezerwy, który nie wyszedł jak inni, tylko zameldował, że jestem sierżantem jakiegoś tam pułku kawalerii. Wieniawa pozwolił mu zostać. Pił z nim całą noc. Potłukli kieliszki, szklanki, później pułk płacił za to wszystko(6).

Zastanawiają nieco nazwy obu lokali. Przed pierwszą wojną światową funkcjonowała w Warszawie na rogu Nowego Światu i Alei Jerozolimskich znana kawiarnia „Udziałowa”, którą chętnie odwiedzał popularny w kręgach artystyczno-literackich filozof i erudyta, zaprzyjaźniony z wieloma literatami Franc Fiszer. Z kolei „Ziemiańska” Karola Albrechta i Jana Skępskiego przy Mazowieckiej 12 była modnym w okresie międzywojennym lokalem, z ciekawym wystrojem, okupowanym przez cyganerię warszawską: malarzy, literatów, w tym członków grupy „Kwadryga” oraz poetów „Skamandra” i ich gości. Wśród tych ostatnich często można było zobaczyć… pierwszego kawalerzystę RP – Wieniawę (7). Czyżby więc właściciel ciechanowskiego lokalu poprzez jedną i drugą nazwę próbował podnieść prestiż lokalu?

Restaurację, a może tylko cukiernię, o ile było takie rozgraniczenie, prowadził cukiernik Józef Kamiński (1898-1970). Po jej likwidacji otworzył cukiernię w budynku Banku Mieszczańskiego i tam w podwórku mieszkał do września 1939 r., sąsiadując z posesją Matusiaków. Jego żona Apolonia Kamińska (1901-1945) była siostrą Wincentego Jezierskiego – współwłaściciela kina „Nysa”, a mieszkając obok Matusiaków, została nawet chrzestną ich syna, późniejszego okulisty (8). Kamińska wraz córką Alicją brała udział w powstaniu warszawskim, po czym obie zostały wywiezione do Lipska. Apolonia pracowała w fabryce amunicji, zginęła 20 kwietnia 1945 r. podczas nalotu aliantów (9).

W czasie wojny w budynku „Udziałowej” mieszkali prawdopodobnie Niemcy lub volksdeutsche. Nie wiadomo, kto zajmował budynek tuż po wojnie i czy mieszkała tam któraś z córek Szymańskich.

Wacław (1911-1992) i Zofia (1922-2016) Tańscy z rodziną zajmowali od 1955 r. dół budynku od frontu. Do domu wchodzili przez niewielki ogródek i werandę. Z lewej strony ścieżka prowadziła do rozległego ogrodu oddzielonego od ogrodu Matusiaków płotem z siatki. Rosły w nim drzewa owocowe i kwiaty. Te kwiaty Zofia Tańska czasem sprzedawała. Dużą część ogrodu zajmował, niewidoczny dla postronnych, schron, który był użytkowany jako piwnice na owoce.

            Z prawej strony budynku, od strony kina „Nysa”, znajdowała się brama i wąski wjazd na podwórze. Ze szczytu schodki prowadziły do części budynku, zajmowanej przez lokatorów. Na dole od strony podwórza mieszkali państwo Głuśniewscy z synami. Do nich należała też niewielka weranda znajdująca się od strony północno-wschodniej budynku. Na górze również mieszkali lokatorzy. Od południa do kina Nysa przylegał niewielki obiekt gospodarczy, a od wschodu zamykał podwórze drewniano-murowany budynek, w którym przez jakiś czas Tański, który był masarzem, prowadził skup dziczyzny, oraz przez wiele lat Herbapol utrzymywał punkt skupu ziół i jesiennych owoców (10).

Dom i wszystkie inne zabudowania zostały wyburzone około 1973 czy 1974 r. w związku z planami budowy bloku mieszkalnego.

Przypisy:

(1) Repertorium nr 62/55 – Akt notarialny [kupna/sprzedaży nieruchomości z dnia 5 II 1955 r.] (w zbiorach Tomasza Tańskiego)

(2) [Ciechanów – plan miasta ]: zdjęto według stanu 1947 r. – [Ciechanów, 1949], k. 27 (kopia w zbiorach Powiatowej Biblioteki Publicznej)

(3) Z Ciechanowskiego Komitetu Pracowników Umysłowych. – Kronika Ciechanowska, 1931, nr 17 (11 listopada), s. 10

(4) Relacja Andrzeja Piotrowskiego na spotkaniu w Czytelni Regionalnej, 9 IX 2015 r. (nagranie w zbiorach PBP w Ciechanowie)

(5) Kronika Ciechanowska, 1932, nr 17/18 (18 grudnia), s. 8 (ogłoszenie)

(6) Relacja Jerzego Hieronima Olszewskiego, VIII 2015 (w zbiorach aut.)

(7) Koper S.: Życie prywatne elit artystycznych drugiej Rzeczypospolitej. – Warszawa, 2010, s. 14-19

(8) Relacja Jadwigi Klopper, przekazana przez Macieja Adamkiewicza, XII 2015 r. (w zbiorach aut.)

(9) Lewandowski E: Nekropolie Ciechanowa: cmentarz parafialny przy ul. Płońskiej. – Ciechanów, 2004, s. 104

(10) Relacja Tomasza Tańskiego, 26 I 2018 r. (w zbiorach aut.); Relacja Jolanty Czerwińskiej, 12 II 2016 r. (w zbiorach aut.); Relacja Andrzeja Piotrowskiego na spotkaniu w Czytelni Regionalnej, 9 IX 2015 r. (nagranie w zbiorach PBP w Ciechanowie)